Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Hingga tahun 1959, pembentukan parti politik tidak
berlaku di Sarawak, agak terkebelakang jika dibandingkan dengan Tanah Melayu
(Leigh, 1974: 7). Parti politik pertama
di negeri itu, ialah Parti Rakyat Bersatu Sarawak atau Sarawak United People’s
Party (SUPP) yang ditubuhkan pada 12 Jun 1959 (Leigh, 1974: 14). Parti ini
diasaskan oleh (Tan Sri) Ong Kee Hui, (Datuk Amar) Stephen Yong (Kuet Tze) dan
Song Thian Cheok (Sutlive, 1992: 140). Beberapa pemimpin, termasuk Temenggong Jugah dan
Pengarah Montegrai, bersetuju untuk menyokong SUPP. Kemudiannya, setiap pihak mentafsirkan
“sokong” secara berbeza. Jugah dan Montegrai mengatakan bahawa mereka
hanya bersetuju tidak menentang pembentukan SUPP, manakala pucuk pimpinan SUPP
berpendapat komitmen untuk menerajui parti telah dibuat (Leigh, 1974: 14, nota
kaki 28; Sutlive, 1992: 140).
Berkemungkinan bahawa pada tahap awal, para pegawai kolonial
menggalakkan Jugah menyertai atau paling tidak, menyokong SUPP. Kemudian, bimbang bahawa SUPP mungkin kekal
di bawah kawalan para pemimpin yang mereka percayai, maka para pegawai yang sama,
tidak menggalakkan Jugah, atau mengarahkan beliau tidak menyertainya (Sutlive,
1992: 141). Kerajaan dikatakan hilang
keghairahan terhadap SUPP, bahkan sebelum penubuhannya, antaranya kerana
kerajaan sedar akan pengaruh komunis
yang meresap ke dalam SUPP (Leigh, 1974: 14 -15). Pentadbiran kolonial
percaya SUPP tertakluk kepada penyerapan berterusan oleh Clandestine
Communist Organization atau ringkasnya
COO (Bradley, t.t.: 128). Jugah
nampaknya akur dengan nasihat dan memahami pendirian kerajaan terhadap SUPP.
Seterusnya, Parti Negara Sarawak (PANAS) ditubuhkan
pada April 1960, iaitu 10 bulan selepas
penubuhan SUPP, dengan Datu Bandar Abang Haji Mustapha sebagai pengerusi dan
adiknya, Abang Othman sebagai setiausaha agung. Jawatankuasa pusat agak seimbang,
iaitu Melayu, Cina, dan Dayak (Leigh, 1974: 26). Penubuhan PANAS sebagai saingan terhadap
SUPP, pada mulanya menarik sokognan pelbagai kaum, termauk pemimpin terkenal
komuniti Melayu dan Iban. Walau
bagaimanapun, Datu Bandar Abang Haji Mustapha memegang peranan kepimpinan dominan, dan PANAS
kemudiannya menjadi sarana puak Melayu yang menyokong penyerahan (Bradley, t.t.: 128 - 129).
Jugah adalah antara yang dipujuk supaya menubuhkan
parti itu (Sutlive, 1992: 142). Menurut satu catatan, beliau tidak menganggotai jawatankuasa pusat
pertama PANAS (rujuk Ho, 2000: 85). Parti ini pada mulanya pelbagai kaum, tetapi
semakin dikuasai oleh orang Melayu. Pada
masa awalnya, PANAS memasukkan beberapa orang pemimpin Iban terkenal, dan yang
paling terkenal, termasuk penghulu (Francis) Umpau dan Temenggong Jugah,
sebagai naib presiden PANAS (Searle, 1983: 12;
Nidzam, 2006: 194).
Kedua-duanya,
iaitu Francis Umpau dan Jugah ialah jawatankuasa pusat PANAS. Kedua-duanya merupakan orang lama yang keberatan
meninggalkan PANAS. Walau bagaimanapun, Umpau bersedia untuk meletakkan jawatan dan
menubuhkan parti baharu, tetapi Jugah tidak bersedia untuk berbuat demikian
(Leigh, 1974: 37; Sutlive, 1992: 143). Jugah
seakan-akan menilai ciri “budak lama” PANAS (Leigh, 1974: 37). Bagi
beliau, PANAS membawa imprimatur kerajaan, dan untuk meninggalkan parti itu, bermakna mengkhianati pihak
berkuasa (Sutlive, 1992: 143). Pada
pertengahan Julai 1962, empat pengasas Pesaka, iaitu Banyang, Umpau, Bangau,
dan Penghulu Pengabang, bersama-sama banyak penyokong parti, berjumpa Jugah di
lapangan terbang Sibu (Leigh, 1974: 37;
Sutlive, 1992: 143). Dengan keberatan, Jugah bersama-sama mereka ke Kanowit
tempat beliau berjumpa (Desmond L.) Bruen, pegawai daerah di situ. Dalam pertemuan itu, Jugah mengingatkan Bruen
dengan berkata, “Kamu British teruk! Pada mulanya kamu beritahu, Parti Negara adalah baik, dan kamu
menggalakkan saya menyertainya. Kini, kamu beritahu, silap.” Jawab Bruen,
“Bukan begitu. Kamu perlu membentuk
parti baharu jika kamu mahu kamu mempunyai
bahagian dalam kerajaan.” Akhirnya, Jugah berkata, “Jika demikian,
semuanya tidak ada masalah” (Sutlive, 1992: 143 – 144). Sebagaimana keengganan
Jugah menyertai SUPP, keengganannya
meninggalkan PANAS adalah kerana beliau mematuhi nasihat pegawai British di Sarawak.
Pada
Julai 1962, kedua-duanya, iaitu Umpau
dan Jugah meninggalkan PANAS untuk
membantu membentuk Parti Pesaka Anak Sarawak (Pesaka), yang Jugah menjadi
presiden pengasas (Searle, 1983: 12 – 13; 29; Nidzam, 2006: 194). Pesaka ditubuhkan pada Ogos 1962 dan
mewujudkan tapaknya di Bahagian Ketiga Sarawak (Searle, 1983: 29; Nidzam, 2006:
194), dan merupakan parti Dayak (Ahmad
Nidzammuddin, 1994: 13). Pesaka jelas
bergerak di atas pentas Dayak, walaupun secara praktik, kelihatan lebih banyak
orang Iban berbanding dengan suku Dayak lain menyertai parti ini (Nidzam, 2006:
194).
(Dipetik daripada Pengukir Sejarah Pembina Bangsa Jilid II, yang dapat diperoleh melalui e-Sentral.)
No comments:
Post a Comment