Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Selepas pembentukan Malaysia
pada tahun 1963, kelihatan seorang
lelaki yang berpakaian gaya Barat, tetapi dengan rambutnya mencerminkan jati
diri atau pengenalan suku kaum peribumi.
Meskipun ketika itu taraf kenal
huruf rakyat masih rendah, manakala
media, seperti televisyen belum tersebar
luas, kalaupun ada hanya akhbar, melalui gambarnya, orang ramai dapat
mengenali beliau. Sememangnya,
gaya rambutnya itu bukan sekadar
pengenalan peribadinya, tetapi juga memperlihatkan jati diri kaumnya yang memasuki arus perdana melalui pembentukan
Malaysia. Beliau ialah pemimpin kaum Iban yang merupakan kira-kira 30 peratus
penduduk Sarawak. Oleh sebab penampilan peribadinya sedemikian, maka boleh dikatakan,
beliau terkenal ketika itu, dengan
jawatannya sebagai Menteri Persekutuan bagi
Hal Ehwal Sarawak. Beliau adalah antara pemimpin awal dari Sarawak dan
Sabah yang dilantik menganggotai
Kabinet Tunku Abdul Rahman sebaik-baik
sahaja Malaysia terbentuk.
Pengumuman Perdana Menteri Tunku Abdul Rahman Putra tentang gagasan
pembentukan Malaysia ketika berucap di Singapura pada 27 Mei 1961, mengejutkan para pemimpin Borneo, di samping
pemerhati asing di rantau ini ketika itu.
Dalam kalangan pemimpin Borneo yang terkenal ketika pengumuman Malaysia,
di Sarawak ialah Ong Kee Hui, pengerusi SUPP dan presiden Majlis Perbandaran
Kuching, Temenggong Jugah anak Barieng yang merupakan Pemimpin Agung dan
pemimpin tetap kaum Dayak, dan Datu Bandar Abang Mustapha (Ongkili, 1967: 26 –
27).
Di Sarawak, kaum Dayak dan orang Cina yang merupakan dua
kelompok dominan di negeri itu, menentang rancangan Malaysia. SNAP yang
didominasi oleh orang Dayak diketuai oleh Stephen Kalong Ningkan menentang
rancangan Sarawak menyertai Malaysia dengan anggapan Persekutuan Tanah Melayu
ialah kuasa asing (Mohd, 2016: 240).
Orang Cina pula menolak rancangan Malaysia disebabkan kebimbangan ianya
[sic] akan mengancam kedudukan
ekonomi mereka yang akan dikuasai oleh penduduk Persekutuan Tanah
Melayu. Kerajaan Persekutuan Tanah
Melayu bagaimanapun, tidak menumpukan usaha untuk memujuk orang Cina yang
dianggap oleh Tunku sebagai kaum oportunis, sebaliknya menumpukan usaha memujuk
orang Melayu dengan harapan akan membuka ruang besar penerimaan penduduk
tempatan terhadap rancangan Malaysia (Mohd, 2016: 240). Perbezaan politik tempatan, seperti yang
berlaku di Sarawak, merumitkan lagi rancangan
Malaysia. Misalnya, Temenggong
Jugah dan Ong Kee Hui tidak sehaluan dengan
Datu Bandar Abang Haji Mustapha. Jugah pernah enggan datang ke Tanah Melayu
bersama-sama Datu Bandar (Ghazali, 2004:
79).
Di Sarawak, kerajaan Persekutuan Tanah Melayu mengharapkan pemimpin
berpengaruh, seperti Temenggong Jugah, Datu Abang Haji Mustapha, Louis Bereng,
dan Datu Abang Haji Zain dapat dipujuk untuk menyokong gagasan Malaysia (Mohd,
2016: 239 – 240). Ghazali Shafie yang memainkan peranan utama bersama-sama Tun
Abdul Razak untuk bertemu dengan pemimpin tempatan, sasaran utamanya ialah
beberapa suku kaum, khususnya Temenggong Jugah sebagai tokoh utama yang dapat
mempengaruhi penduduk Iban dan kaum lain
di Sarawak (Mohd, 2016: 237).
Menurut Tunku
Abdul Rahman, pemimpin di Sabah, seperti Tun Datu Mustapha, dan di Sarawak,
seperti Tun Tuanku Haji Bujang (Tuanku
Othman), Abdul Rahman Ya’kub, Datu
Bandar
(Abang Haji Mustapha), dan Temenggong Jugah, berhasrat untuk bercantum dengan
Persekutuan atau mengadakan hubungan yang lebih erat dengan Tanah Melayu
(Tunku Abdul Rahman Putra, 1980:
98, 101). Jugah tidak secara keseluruhannya menentang
idea Malaysia, meskipun sikap awal beliau dikatakan, berwaspada (Sutlive, 1992:
174). Kewahaman Jugah tentang kemungkinan Persekutuan tidak sekuat penolakan
terhadapnya seperti yang berlaku di Brunei dan Borneo Utara (Sutlive, 1992:
175).
Tunku benar-benar mahu memenangi hati
Jugah. Justeru, apabila “Bennet Jarrow, orang Iban dari bahagian
pedalaman Sarawak, mencadangkan kepada
Ghazali Shafie dan kemudian kepada Tunku, bahawa Temenggong Jugah bersedia
untuk berjumpa Tunku, tetapi lebih berkesan sekiranya Tunku menjemput Jugah
sebagai tamu peribadi, Tunku menerima
idea itu tanpa teragak-agak (Ghazali, 2004: 91).
Pada suatu ketika, Temenggong Jugah dikatakan mahu lebih
banyak masa untuk memahami Konsep Malaysia. Beliau memberitahu bahawa banyak orang dari kawasannya dan rumah
panjang yang lain, pergi ke Tanah Melayu, tetapi tidak seorang pun yang mampu
menjelaskan kepada beliau, apakah sebenarnya Konsep Malaysia. Beliau menegaskan bahawa keputusan sepatutnya
tidak dibuat tergesa-gesa. Seperti
pendirian yang diambil oleh pegawai kolonial British, Jugah memerlukan masa
(Ghazali, 2004: 160). Akan tetapi,
Pengarah dan Penghulu menyokong
Konsep Malaysia dan mahu “Merdeka”
menerusi Malaysia dengan segera. Mereka berjaya memujuk Jugah mengubah fikirannya supaya bersama-sama
mereka (Ghazali, 2004: 176). Jugah
pernah mengemukakan pandangannya bahawa beliau menyokong kemerdekaan Sarawak
dan Borneo Utara terlebih. Bagi beliau, elok dua wilayah ini menyelesaikan
masalah perseikatan rapat mereka terlebih dahulu (Ongkili, 1967: 31; Sutlive,
1992: 174).
Walau apa-apa pun pandangan dan pendiriannya tentang
pembentukan Malaysia, Temenggong Jugah terlibat dalam perbincangan atau
rundingannya sejak awal lagi.
Ketika Tunku Abdul Rahman mengadakan
pertemuan dengan orang kenamaan dari Bahagian Ketiga Sarawak, di Sibu,
di atas kapal Tentera Laut Diraja Tanah Melayu, Mutiara,
Temenggong Jugah mengetuai senarai tetamu itu. Dalam pertemuan itu Tunku secara
jenaka merujuk Jugah sebagai pereka potongan rambut Beatles! Seorang Iban dalam
perkhidmatan tadbir yang bertugas di Sibu bernama Bennett Umpam memberitahu Ghazali Shafie, jika
Jugah dapat dipujuk, maka tidak akan ada
masalah daripada orang Iban di Sarawak (Ghazali, 2004: 47; Ghazali, 2015: 57).
Menurut Ghazali, Temenggong Jugah buta huruf, tetapi beliau seorang insan yang
banyak pengalaman dan bijaksana. Beliau juga ialah seorang pemimpin masyarakat
yang sejati, bukan sahaja untuk kaum Iban. Beliau seorang pemurah, baik, dan
sentiasa berhati-hati supaya tidak menyakitkan hati orang lain. Sangat penting
untuk memilik Jugah di pihak Konsep Malaysia (Ghazali, 2015: 176).
Proses pembentukan Malaysia tidak berjalan dengan licin sehingga
menyebabkan tarikh yang dirancang pada
31 Ogos 1963, terpaksa ditunda. Selain
tentangan daripada pemimpin di Sarawak dan Borneo Utara, Brunei pula, atas
alasan yang tidak perlu diulang di sini,
menarik diri. Satu-satunya
negeri, yang beria-ria dan bersungguh-sungguh menyertai gagasan pembentukan
Malaysia, ialah Singapura, pimpinan Lee Kuan Yew.
Keadaan menjadi semakin runcing, iaitu melibatkan Sarawak yang tidak
menggalakkan sehingga timbul persoalan, sama ada Malaysia dibentuk tanpa penyertaan negeri
itu. Hal ini berpunca daripada
pelantikan gabenor (Yang Dipertua Negeri) apabila “Waddel, Gabenor British
mencabar kerajaan Persekutuan Tanah Melayu. (Sir Alexander Waddel, ialah
Gabenor Tanah Jajahan British Sarawak yang terakhir.) Waddell bersungguh-sungguh mencadangkan
Temenggong Jugah sebagai gabenor dan Stephen Kalong Ningkan yang juga berbangsa
Iban menjadi Ketua Menteri” (Mohd, 2016: 261).
Tunku menjelaskan kepada Kabinet bahawa British mencadangkan nama Jugah
sebagai gabenor pertama Sarawak. Ini dilakukan kerana desakan “kerajaan Ningkan. Beliau
memberitahu bahawa Tanah Melayu tidak boleh mengiktiraf “kerajaan
Ningkan” dan sekiranya datang daripada kerajaan British, ini semestinya atas
desakan pentadbiran kolonial. Walau
bagaimanapun, wujud persefahaman dengan Kalong Ningkan bahawa jika Ketua Menteri pertama ialah Iban, maka
gabenor ialah Melayu atau sebaliknya.
Pelantikan pertama hanya untuk selama dua tahun. Tunku yang nampak sangat marah menuduh perkara ini berlaku
kerana campur tangan oleh pentadbiran kolonial dengan melantik Kalong Ningkan
sebagai “Ketua Menteri” (Ghazali, 2004: 440; Ghazali, 2015: 531). Tunku merumuskan bahawa Malaysia sepatutnya
dibentuk seperti yang dijadualkan, iaitu pada 16 September, bersama-sama dengan Singapura dan Borneo Utara tanpa
Sarawak (Ghazali, 2004: 440; Ghazali,
2015: 531).
Kemudian Tunku menyentuh Jugah yang beliau sangat sayangi, tetapi beliau berkata Jugah tidak layak menjadi gabenor. Tunku mendapati sukar untuk mengesyorkan nama seseorang yang tidak
boleh membaca menulis, kecuali namanya sahaja. Seorang lepas seorang menteri bercakap dan menyokong Tunku
tentang keputusannya bahawa Sarawak yang patut dikeluarkan daripada Malaysia, kecuali Tun Abdul Razak
yang tegas bahawa beliau tidak dapat bayangkan keadaan tanpa Sarawak dalam Malaysia. Beliau yakin
bahawa pencalonan Ningkan dan Jugah dapat diselesaikan dengan mudah (Ghazali,
2004: 440; Ghazali, 2015: 531 - 532).
Walau bagaimanapun, impian pembentukan Malaysia akhirnya menjadi
kenyataan, apabila kebuntuan di Sarawak
dapat dirungkaikan, semata-mata kerana Temenggong Jugah sanggup berkorban. Bagi beliau, penyertaan Sarawak dalam
Malaysia lebih penting daripada jawatan gabenor yang dicadangkan diberikan
kepadanya. Seperti yang dilaporkan dalam Sarawak Tribune, “demi
kepentingan muhibah menjelang pembentukan Malaysia, Temenggong Jugah dengan
hati yang mulia meminta supaya namanya tidak dipertimbangkan untuk jawatan
gabenor pertama” (dipetik daripada Sutlive, 1992: 192). Dengan persefahaman itu,
Tun Abang Haji Openg dilantik sebagai Gabenor Sarawak, meskipun nama Datu
Bandar Abang Haji Mustapha turut disebut-sebut.
Dipercayai bahawa tanpa usaha gigih Ghazali Shafie,
pembentukan Malaysia mungkin tidak menjadi kenyataan. Perlu ditambah di
sini, bahawa tanpa pengorbanan besar
Temenggong Jugah, “Malaysia kalau terbentuk,
cacat sejak lahir.”
(Dipetik daripada Bab Satu, Pengukir Sejarah Pembina Bangsa Jilid II, yang dapat diperoleh melalui e-Sentral.)
No comments:
Post a Comment