ISNIN, 2 September 2019
Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Immanuel Wallerstein, pengasas sistem-dunia, bukan sahaja menekankan
penggunaan sempang, tetapi juga enggan mengatakan teori sistem-dunia; sebaliknya, beliau
mengatakan analisis sistem-dunia. Wallerstein dalam bukunya, seperti World-Systems Analysis: An Introduction
dan The Uncertainties of Knowledge, mengisahkan cerita yang panjang yang membawa kepada kelahiran
analisis sistem-dunia pada awal tahun
1970-an, sebagai perspektif tentang realiti sosial. Sesetengah konsepnya
digunakan sejak sekian lama dan sesetengahnya baharu atau sekurang-kurangnya
diberikan nama baharu. Konsep hanya dapat
difahami dalam konteks masa konsep berkenaan.
Seperti mana-mana perspektif lain, analisis sistem-dunia dibina pada
perbincangan dan kritikan awal.
Cerita kemunculan
analisis sistem-dunia terbenam dalam sejarah sistem-dunia moden dan struktur
ilmu yang berkembang sebagai bahagian sistem itu. Sememangnya, berguna untuk menjejak permulaan
cerita bukan tahun 1970-an, tetapi ke pertengahan abad ke-18. Ekonomi-dunia
kapitalis telah pun wujud kira-kira dua abad. Sangat mustahak pengumpulan modal
tanpa kesudahan menjanakan keperluan untuk perubahan malar, pengembangan malar
perbatasan – geografi, psikologi, intelektual, dan saintifik.
Berbetulan, debat berlaku dalam kalangan sejarawan ekonomi Barat tentang
asal-usul kapitalisme moden. Debat sejarah ini mendapat liputan yang meluas,
yang memperlihatkan percanggahan dalam kalangan Marxis, sebagaimana antara
sejarawan Marxis dengan bukan Marxis.
Pada tahun 1950, berlaku bertukar-tukar pandangan antara ahli ekonomi, Paul Sweezy dengan
sejarawan ekonomi, Maurice Dobb yang bukunya, Studies in the Development
of Capitalism (1946) yang Sweezy kritik. Menurut Ellen Meiksin Wood, bertukar-tukar pandangan mereka berkembang ke
dalam debat besar dalam kalangan mereka yang terkenal, terutamanya Marxis,
sejarawan dalam jurnal Science & Society, yang kemudiannya dikumpulkan dan diterbitkan dalam buku, The Transition
from Feudalism to Capitalism, yang R.H. Hilton sebagai editor. Apa yang
dikenali sebagai “debat peralihan,” merupakan
titik rujukan utama untuk perbincangan subjek ini dalam kalangan Marxis
dan lain-lainnya sejak itu.
Sebenarnya, debat peralihan daripada feudalisme kepada kapitalisme
melibatkan para sarjana yang bertutur dalam bahasa Inggeris, manakala kumpulan Annales
yang berasal-usul di Perancis tidak terlibat. Annales yang pengaruh pada
masa antara perang adalah minimum, berkembang pada tahun 1945 di bawah
kepimpinan Braudel. Beliau mengetengahkan bahasa tentang masa sosial yang
muncul untuk mengubah-ubah karya
seterusnya. Braudel yang mengkritik “peristiwa dikuasai” atau sejarah
berepisod (histoire evenementielle), menegaskan isu unit analisis. Dalam
karya utama pertamanya, beliau menegaskan bahawa Mediterranean pada abad ke-16,
yang beliau kaji, membentuk “ekonomi-dunia” (economie-monde), dan beliau
menjadikan sejarah ekonomi-dunia ini objek kajiannya.
Pada pertengahan tahun 1960-an, Wallerstein menemui
beberapa makalah yang mengagumkan ditulis oleh Marian Malowist dalam Africana
Bulletin. Daripada makalah pertama Malowist, Wallerstein mengenali karya
agung, Fernand Braudel tentang The
Mediterranean. Daripada pembacaan itu, beliau menemui dua konsep Braudel
yang penting untuk karya beliau selepas itu, iaitu konsep ekonomi-dunia dan
konsep longue durée. Daripada Malowist (kemudian, pastinya pengarang
lain Poland dan Hungary), beliau menemui peranan Eropah Timur sebagai pinggir
yang sedang muncul dalam ekonomi-dunia Eropah pada abad ke-16.
Wallerstein mengambil
konsep “ekonomi-dunia” Braudel itu dan menggabungkannya dengan pandangan Karl
Polanyi, sejarawan ekonomi, yang menegaskan bahawa wujud tiga bentuk organisasi ekonomi,
yang beliau sebut kesalingan (jenis
memberi dan menerima secara langsung), pengagihan semula (barang beredar
daripada paras bawah tangga sosial kepada paras atas dan kembali semula
sebahagiannya ke bawah), dan pasaran
(tempat pertukaran berlaku dalam bentuk monetari dalam arena awam. Kategori
jenis sistem sejarah ini, iaitu sistem mini, empayar-dunia, dan ekonomi-dunia –
seakan-akan cara lain untuk menyatakan tiga bentuk organisasi ekonomi Polanyi
itu. Sistem mini menggunakan kesalingan, empayar-dunia menggunakan pengagihan semula, dan ekonomi-dunia
menggunakan pertukaran pasaran.
Kemudian, Wallerstein menegaskan bahawa sistem-dunia
moden ialah ekonomi-dunia kapitalis, bahawa kapitalisme dapat wujud hanya dalam
rangka ekonomi-dunia, bahawa ekonomi-dunia dapat beroperasi hanya pada prinsip
kapitalis. Beliau menegaskan perkara ini dalam seluruh penulisan beliau. Pada awal tahun 1970-an orang mula bercakap
secara eksplisit tentang sistem-dunia sebagai perspektif. Analisis sistem-dunia berusaha untuk
menggabungkan secara koheren mengambil berat
terhadap unit analisis, mengambil berat
terhadap temporaliti sosial, dan mengambil berat terhadap sekatan yang
terbina antara disiplin sains sosial yang berbeza. Analisis sistem-dunia
bukannya “sosiologi dunia ini,” yang sebelah menyebelah dengan sosiologi bandar
atau sosiologi kumpulan kecil atau sosiologi politik. Sebaliknya, analisis sistem-dunia mewakili
dirinya sebagai kritik banyak premis sains sosial yang wujud, sebagai ragam
yang Wallerstein, “sains sosial yang tidak berfikir.” Oleh sebab itu, beliau selalu
menentang penggunaan istilah “teori sistem-dunia,” yang digunakan secara
kerap untuk menjelaskan apa yang
dihujahkan, terutamanya oleh bukan pengamal, dan berkeras menggesa kerja kita
“analisis sistem-dunia.”
Menurut Wallerstein, kategori Prebish turut digabungkan
juga. Ekonomi-dunia kapitalis dikatakan ditandakan oleh pembahagian kerja paksi
antara proses pengeluaran seperti pusat (core-like) dengan proses
pengeluaran pinggir, yang mengakibatkan pertukaran tidak seimbang yang
mementingkan mereka yang terlibat dalam proses pengeluaran seperti pusat. Oleh sebab proses cenderung dikumpulkan
bersama-sama di negara tertentu, kita boleh menggunakan bahasa trengkas dengan
bercakap tentang zon pusat dan zon pinggir (atau bahkan, negara pusat dan
negara pinggir), selagi kita ingat bahawa sememangnya, proses pengeluaran dan
bukannya negara yang merupakan seperti pusat dan pinggir. Dalam analisis
sistem-dunia, pusat-pinggir ialah konsep relasional, bukannya pasangan
yang digabungkan, iaitu makna penting yang berasingan.
Analisis sistem-dunia mengambil bentuk pada tahun
1970-an, adalah kerana keadaan untuk kemunculannya sudah tiba untuk
sistem-dunia. Faktor utama yang dapat
diringkaskan sebagai revolusi tahun 1968 – kedua-duanya, iaitu peristiwa itu
sendiri dan keadaan yang mendasari memberikan kebangkitan kepada peristiwa itu.
Pergolakan intelektual ini disusuli oleh kejutan budaya revolusi tersebut, yang
mempunyai tapak yang kuat di universiti dunia, juga mula membangkitkan beberapa
isu tentang struktur ilmu.
Sejak kemunculannya, analisis sistem-dunia dikritik,
selain Brenner, kritikan juga datang daripada Theda Skocpol, Aristide Zolberg,
Stanley Aronowitz, dan bahkan daripada Gunder Frank sendiri. Sejak itu juga, sistem-dunia berkembang berikutan kajian demi kajian lain, yang sesetengahnya tidak berpegang pada
sistem-dunia moden Wallerstein yang
berasal-usul pada abad ke-16. Ada kajian menunjukkan bahawa sistem-dunia wujud
sebelum abad itu, sebelum sistem-dunia kapitalis, dan bahkan wujud sejak zaman
purbakala lagi.
Selain itu, analisis sistem-dunia dianggap sebuah lagi “naratif agung,” yang akan dicampakkan ke dalam tong sampah.
No comments:
Post a Comment