Oleh: ZULKIFLI SALLEH
.jpg)
Sekali lagi, impian
Karl Marx dan mereka yang sehaluan dengan beliau, seperti Lenin, Rosa Luxemburg, dan Antonio Gamsci yang
sering dimomokkan, kini menjadi
kesayangan media. Pemimpin revolusioner, iaitu Che Guevera, seperti yang
diketahui, gagal dalam usahanya
mengimport revolusi ke Afrika, tetapi kini,
revolusi bergegar di Afrika
Utara, sesuatu yang jarang-jarang berlaku di dunia Arab. Golongan cerdik pandai menyebut tunjuk perasaan di
Tunisia sebagai Revolusi Melati (Jasmine Revolution) sempena bunga
kebangsaan negara itu.
Revolusi Melati,
yang dianggap sungguh cantik, berlaku secara spontan, tanpa arahan, tanpa
pemimpin, dan tanpa organisasi. Revolusi itu juga dikatakan revolusi bukan
Islam kerana penunjuk perasaan itu datangnya daripada pelbagai lapisan dan
golongan, daripada ibu-ibu miskin bersama-sama anak-anak mereka kepada penghuni
kelas atasan kota, semuanya menyanyikan
lagu kebangsaan dan meneriakkan slogan utama “Ben Ali Berambus.” Rakyat mahukan
kehidupan, dan rantai yang membelenggu
mereka berdekad-dekad telah putus.
Tercetusnya
pemberontakan popular di Tunisia, sememangnya memeranjatkan, apatah lagi untuk
membayangkan impak yang cukup besar terhadap
dunia Arab. Tunisia dengan 10 juta orang penduduk, yang terkenal dengan
taraf pendidikan yang tinggi, hidup mewah secara relatifnya, dan berbangga dengan kesedaran sivik, menjadi
rakyat pertama di rantau itu melancarkan
demonstrasi jalanan yang berjaya menyingkirkan rejim. Berbanding dengan negara-negara Arab yang
lain, sehingga tercetusnya Revolusi Melati, Tunisia dianggap stabil, walaupun pernah berlaku
serangan pengganas. Kekecewaan dan kegelisahan di Jalan Arab (Arab Street) boleh dikatakan bukannya fenomena negara
itu. Apabila dibangkitkan bahawa bolehkah rejim
yang mengecewakan rakyat mereka benar-benar
terus menguasai kira-kira 350 juta orang rakyat, yang menjadi tumpuan ialah Hosni Mubarak di
Mesir dan Muammar Qaddafi di Libya.
Daripada barisan autokrat yang
bakal ditelan pasir, Zine
el-Abidine Ben Ali bukan yang terawal dalam senarai, dan barangkali
terkeluar sama sekali.
Dalam keluaran
Julai 2010, majalah The Economist muncul
dengan “Shifting Sands: Change is Coming
to the West’s Arab Allies” yang dipetik dalam “Politik Pasir” Dewan Masyarakat, dengan tumpuan
terhadap peralihan kuasa di Mesir dan Arab Saudi kerana keuzuran pemimpin. Majalah itu juga dalam
“A Special Report on Arab World: A Silent Social Revolution” dalam keluaran pada tahun sebelumnya,
meskipun menjangkakan tercetusnya
revolusi politik di dunia Arab, tidak
membayangkan turut berlaku di Tunisia. Yang jelas daripada kedua-dua keluaran
majalah itu, Mubarak hampir sampai ke hujung perjalanan, hanya tarikh yang
belum dapat dipastikan.
Tiga tahun lalu,
atas nasihat mendiang Edward Said, maka Christopher
Hitchens melawat Tunisia. Beliau yang menulis dalam majalah Vanity Fair, “At the Desert’s Edge,” menjelajah titik tekanan di sebuah negara
yang paling berjaya di benua Afrika dan memetik 2006–2007 World
Economic Forum Global Competitiveness Report yang menyenaraikan
Tunisia menduduki tangga pertama di Afrika dari segi daya saing ekonomi, bahkan
secara kebetulan, mengatasi tiga buah negara Eropah, iaitu Italy, Greece, dan
Portugal. Pemilikan rumah adalah 80
peratus. Jangkaan hayat, ialah 72 tahun,
tertinggi di benua itu. Kurang empat
peratus penduduknya di bawah garis kemiskinan, dan mengurangkan kesengsaraan
dengan “dana perpaduan” yang diterima pakai oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa
Bersatu sebagai program model. Sembilan
daripada 10 isi rumah menikmati bekalan
elektrik dan air bersih.
Meskipun Hitchens
bimbang akan kemenangan Ben Ali dalam setiap pilihan raya dengan
mendapat 90 peratus undi dan beliau menganggap Tunisia rapuh serta terdedah
pada ancaman golongan ekstremis, namun beliau tidak membayangkan tercetusnya pemberontakan
popular di negara itu. Apabila
diberitahu bahawa “golongan belia
boleh dilemahkan oleh satu daripada seratus stesen satelit yang dipancarkan ke
dalam masyarakat mereka,” beliau fikir itu mungkin dibesar-besarkan, atau mungkin rasa tidak
selamat.
Sebaik-baik
sahaja rejim yang memerintah selama 23 tahun
itu tumbang, Christopher Hitchens
menulis dalam majalah Slate, “Tunisia
Grows UP,” dengan harapan Revolusi Melati mekar atas legasi Habib Bourguiba,
Presiden pertama, yang digulingkan oleh Ben Ali. Selain mengisahkan semula lawatannya ke negara itu, beliau menulis bahawa mungkin satu alasan khalayak Tunisia
mampu bergerak pantas dan mencapai hasil dengan segera, memisahkan kepimpinan
tentera daripada polis hanya dalam beberapa hari adalah semata-mata kerana
mereka tahu mereka boleh melakukannya.
Tambah beliau, “Oleh itu, dan dengan sedihnya, mungkin terlalu awal
untuk mengatakan bahawa peristiwa di Tunis merupakan pengarak atau tanda akan
datangnya gerakan akar umbi di negara lain di rantau itu.”
Pada tahun
1975, Robert D. Kaplan ke Tunisia, dan beliau merakamkan hasil lawatan itu serta lawatan susulan dalam buku kembara/memoirnya, Mediterranean
Winter: The Pleasures of History and
Landscape in Tunisia, Sicily, Dalmatia, and the Peloponnese. Tunisia, bagi beliau, merupakan hub Afrika Utara bukan sahaja
semasa Carthaginian dan Roman, tetapi juga semasa Vandal, Byzantine, Arab, dan
Turki. Tidak seperti Algeria dan Libya
yang tidak mempunyai sejarah, Tunisia mempunyai kebudayaan kebangsaan, dan
budaya itu bukannya himpunan kabilah. “Seperti Maghribi dan Mesir, Tunisia terdiri
daripada rumpun tamadun zaman lama.” Tambah beliau, “Tunisia bukannya demokrasi, tetapi
ialah negara sejati, syukur kepada
legasi Carthage dan Rome.”
Pastinya, Kaplan
tidak terbayang dalam keenakan simbahan
air yang berbau harum bunga melati ketika beliau mengambil mandian Turki (Turkish baths) bahawa pada suatu masa
kelak, keharuman bunga itu akan merentasi seluruh dunia Arab. Namun, di kejauhan beliau seakan-akan dapat melihat
realiti masa kini negara yang dikaguminya dari segi sejarah dan budaya itu. “Tunisia, jika dilihat daripada kedudukan yang
baik di Sicily, kelihatan kurang stabil
berbanding dengan yang saya fikirkan sebelum ini: kemungkinan besar dilemahkan oleh beberapa
pergolakan masa hadapan.”
Ketika buku
tersebut diterbitkan pada tahun 2004, Ben Ali telah pun berkuasa, malangnya Kaplan tidak menghidu segala kejahatan dan kecelakaan yang dilakukannya. Seperti yang pernah didedahkan pada tahun
yang sama oleh Kamel Labidi, “The Wrong Man to Promote Democracy” dalam akhbar The New York Times, ketika Presiden itu diraikan sebagai tetamu oleh Presiden Amerika, George W. Bush: “Tunisia di bawah Ben Ali merupakan sebuah
negara polis yang paling cekap di dunia yang mencabul hak asasi manusia dengan sewenang-wenangnya.”
Di
sebalik semua kisah kejayaan dan pencapaian Tunisia, selain mendapat sokongan kuat daripada bekas negara
penjajahnya, Perancis, Amerika pula
baru sahaja meluluskan AS$12 juta lagi untuk bantuan ketenteraan, dan Kesatuan
Eropah sedang berbincang untuk meningkatkan hubungan dengan Tunisia kepada
“status maju,” Ben Ali pergi juga akhirnya. Namun, agak keterlaluan
untuk mengatakan bahawa Tunisia menjadi mangsa kejayaannya sendiri.
Apabila rejim itu melarikan diri bersama-sama Lady
Macbeth, Leila
Trabelsi, satu persoalan yang paling popular ialah adakah
kemekaran dan keharuman bunga melati akan menyelubungi dunia Arab. Dilihat segi sejarah, seperti yang dicatatkan
oleh Robert Kaplan, “di Tunisia, Rome muncul sebagai kuasa dunia” dan “di
situlah Rome bersungguh-sungguh membina
emparnya” seakan-akan memberikan jawapan tentang
kemungkinannya: bumi yang subur untuk meniupkan api revolusi.
“Berakhirnya
zaman diktator di dunia Arab? Tanya Robert Fisk dalam akhbar The Independent. Pastinya, mereka menggeletar dalam but kereta
mereka merentas Timur Tengah, syeikh yang banyak duit, amir, dan raja, termasuk
yang paling tua di Arab Saudi dan yang muda di Jordan, dan presiden – satu lagi
yang tua di Mesir dan yang muda di Syria kerana tidak difikirkan berlaku di
Tunisia. Jika boleh berlaku di destinasi
percutian, Tunisia, pastinya boleh berlaku di tempat lain. “Tunisia diraikan oleh Barat kerana ‘kestabilannya’
di bawah pemerintahan Ben Ali yang berani bertindak tegas terhadap golongan
Islamis” tulis Fisk, seolah-olahnya
menyindir bahawa akhirnya tumbang juga.
Mohamed
ElBaradei, bekas Ketua Senjata Nuklear Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, dan
pemimpin pembangkang Mesir, awal-awal
lagi memberikan amaran bahawa “ledakan gaya Tunisia” akan meletus di Mesir. Apabila tunjuk
perasaan berlaku di Kaherah, Iskandariah,
dan Suez, antara komen ialah “kapal terbang sedang bersiap sedia untuk
membawa Mubarak keluar.” Cerita jenaka,
seperti yang diterbitkan dalam akhbar The
Telegraph, bahawa kapal terbang Ben
Ali sebelum ke Arab Saudi, singgah di istana
Mubarak yang terletak di tepi laut, iaitu di Sharm el-Syeikh. “Datang untuk tinggal di sini?” tanya
Mubarak. “Tidak, datang untuk menjemput anda sekali,” jawab Ben Ali.
Selepas Tunisia, dipercayai
bahawa komuniti risikan, komuniti diplomat, dan Rumah Putih semuanya
menjangkakan protes akan merebak. Tunisia, bagi sebilangan cerdik pandai, ialah
Gdansk dunia Arab – tempat lahirnya
gerakan umbi, Solidarity di Poland yang menjadi titik tolak berkecainya Komunis
di Eropah Timur. Pemecatan pekerja limbungan, Anna
Walentynowicz pada tahun 1980, lalu mencetuskan mogok di negara itu adalah sama dengan nasib Mohamed Bouazizi di Tunisia, seorang daripada banyak siswazah
menganggur, yang mencari rezeki dengan menjual buah-buahan. Apabila polis menyita
kereta sorongnya, beliau bertindak membakar dirinya di hadapan jabatan kerajaan di Sidi Bouzid yang akhirnya mencetuskan
pemberontakan popular Arab. Revolusi Melati bermula pada Disember lalu
dilakukan seorang diri oleh penjual buah ini yang tidak menganggotai mana-mana parti
politik, tidak menegakkan apa-apa slogan, dan bahkan tidak menuntut pembaharuan
demokratik. Selepas itu, baru disedari bahawa banyak Mohamed Bouazizi di
Tunisia.
Ada yang melihat
bahawa dari Maghribi ke Mesir ke Jordan dan seterusnya, perlumbaan
berita melalui Internet dan telefon sel melanda rakyat Arab yang sekian lama tertindas,
membangkitkan memori tentang kejatuhan Tembok Berlin dan runtuhnya Empayar
Soviet. Maka, diisytiharkan bahawa “ini merupakan detik Berlin di dunia Arab.” Dataran
Tahrir di Kaherah 2011, dikatakan, tidak ubah seperti Dataran Wenceslas di Prague 1989.
Tatkala rakyat
Arab memperlihatkan keseronokan mereka untuk menggulingkan seorang demi seorang
rejim, dan warga dunia turut merasakan
keterujaan, Robert Kaplan muncul dengan makalahnya dalam The New York Times pada 22 Januari, “One Small Revolution” menyatakan
rasa pesimistik beliau terhadap usaha membawa
demokrasi di rantau itu. Tulis Kaplan, “Banyak terdapat perbandingan antara Tunisia
pada 2011 dengan Eropah 1989, tetapi idea bahawa kemaraan demokrasi di Timur
Tengah tidak banyak membawa kemusnahan berbanding dengan yang berlaku di Eropah
Timur berikutan runtuhnya Komunisme kelihatan naif.” Meskipun berbaloi mengharapkan Revolusi
Melati sekular Tunisia dapat menyemai pemberontakan yang sama di Timur Tengah
yang resah, namun beliau cuba menarik perhatian tentang kepentingan Amerika dan
keamanan di rantau itu.
“Bukannya
demokrat,” tegas Kaplan, “tetapi autokrat Arab, iaitu Anwar Sadat dan Raja
Hussein yang mengadakan perdamaian dengan Israel. Autokrat yang berkuasa
sepenuhnya dapat berkompromi dengan mudah jika dibandingkan dengan pemimpin
dipilih yang lemah. Dan demokrasi yang
membawa golongan ekstremis Hamas berkuasa di Gaza.” Beliau mengingatkan, “Kita
patut berhati-hati apakah yang kita hajatkan untuk Timur Tengah.”
Antara begitu banyak tulisan tentang Revolusi Melati dan
pemberontakan popular yang sedang melanda dunia Arab, tulisan bekas Presiden
Iran, Abolhassan
Bani-Sadr “The Tunisian Revolt: Learning From the Mistakes of the
Iranian Revolution” dalam akhbar Internet, The
Huffington Post memberikan sesuatu yang berharga. Dengan
menyingkirkan pemerintahan kuku besi yang menjadi penghalang utama demokrasi,
Bani-Sadr, memulakan penulisannya, “pemberontakan Tunisia mempunyai kepentingan
yang cukup besar untuk dunia Arab dan Islam.”
Sebagai Presiden Republik Islam Iran pertama, beliau
ingin berkongsi pengalaman dan memberikan nasihat kepada para pejuang Revolusi
Melati supaya tidak terperangkap dalam
keghairahan mewujudkan demokrasi, berkesudahan dengan memunculkan kediktatoran
dalam bentuk baru. Justeru, mereka perlu
menjauhkan diri daripada rejim lama dan elitnya, bahkan jangan sekali-kali
berunding untuk membentuk kerajaan pakatan dengan elit lama. Setakat ini, perkara ilni belum berlaku di
Tunisia, elit era Ben Ali masih lagi berkuasa. Atau dengan kata lain, “Ali Baba
telah melarikan diri, bagaimana
dengan 40 orang penyamun” – satu
pemerhatian yang cukup menarik oleh The Economist baru-baru ini.
“Revolusi
hanya berlaku,” tulis Bani-Sadr,
“apabila sistem yang wujud dirombak secara keseluruhan dan dibina yang
baru.” Tambah beliau, “Seluruh struktur
rejim kuku besi, iaitu badan eksekutif,
kehakiman, dan perundangan sepatutnya direvolusikan.” Bagi pejuang revolusi, beliau mengingatkan jangan
sekali-kali beranggapan bahawa tugas
selesai dengan penggulingan rejim dan mereka boleh hidup senang-lenang di rumah
masing-masing, dan menyerahkan tugas seterusnya kepada organisasi politik.
Sebaliknya, mereka mesti memperlihatkan kehadiran mereka di setiap penjuru
negara dan di setiap lapisan kerajaan, mungkin menerusi pembentukan majlis
revolusioner tempatan.
Berdasarkan
pengalaman selepas Revolusi Iran, Bani-Sadr membantah perbicaraan dan pengenaan
hukuman terhadap anggota bekas rejim. Hak setiap warganegara mesti memasukkan
hak anggota rejim lama yang dituduh melakukan jenayah dan rasuah. “Seperti yang kita saksikan (dan mungkin
terus menyaksikan), jelas beliau, “mereka yang berkuasa akan mengenakan
kekerasan dalam usaha untuk memaksa masyarakat.”
Setelah
Pemberontakan Arab pertama pada tahun 1916 yang dipimpin oleh Syarif Hussein
bin Ali untuk membebaskan dunia Arab daripada Empayar Ottoman, kini dunia
menyaksikan Pemberontakan Arab kedua yang memperoleh suntikan semangat daripada
kejayaan Tunisia. Tentang Pemberontakan Arab kedua ini, banyak diperkatakan
peranan rangkaian sosial, seperti Facebook, YouTube, dan Twitter, serta tidak kurang
peranan saluran televisyen al-Jazeera dan kabel diplomatik WikiLeaks. Tanpa menafikan peranan
media baru itu yang boleh disamakan dengan peranan mesin faks yang
meruntuhkan Kesatuan Soviet, tetapi
peranan yang paling besar terletak pada
keazaman dan keberanian rakyat Arab sendiri. Memang tidak mudah untuk menentang rejim
autoritarian yang menguasai tentera dan memiliki sumber kewangan yang dapat digunakan untuk meredakan serta
melemahkan demonstrasi jalanan. Namun, rakyat Arab bangkit untuk menunjukkan tempat sebenar kepada diktator yang tidak biasa mati di atas
katil atau tidak mengenal dunia persaraan.
Sejauh
mana pemberontakan popular mampu
menerobos seluruh dunia Arab, dipetik
Immanuel Wallerstein dalam komentar
dwibulanan dalam laman webnya
pada awal Februari: “Pemberontakan spontan mewujudkan situasi seperti
yang berlaku di Rusia pada tahun 1917 apabila dalam ungkapan terkenal Lenin,
‘kuasa terbentang di jalan,’ dan dengan itu, kekuatan yang teratur dan nekad
dapat menawannya, seperti yang dilakukan oleh Bolshevik.”
Adakah Pemberontakan Arab kedua mempunyai cukup kekuatan itu menawan kuasa yang
terbentang di jalan?
(Nota: Tulisan asal makalah yang pernah diterbitkan dalam Dewan Masyarakat, Mac 2011.)
No comments:
Post a Comment