Oleh: ZULKIFLI SALLEH
“Pencemaran bahasa,”
“kerancuan bahasa,” “bahasa rojak,” bagaikan wabak yang melanda bahasa Melayu,
yang seakan-akan sukar dibendung.
Daripada papan iklan kepada dialog dalam drama televisyen, sebenarnya apa-apa yang berlaku amat menjijikan.
Selain itu, bahasa Melayu dan beberapa bahasa lain di
dunia menjadi “mangsa serbuan,” yang paling ketara oleh bahasa Inggeris. Serbuan atau dalam bahasa Inggeris disebut incursion
berlaku dalam beberapa cara, terutamanya
melalui Internet, yang memperlihatkan hegemoni bahasa Inggeris ke seluruh
pelosok dunia. Baru-baru ini, Dewan
Bahasa dan Pustaka memaklumkan bahawa “selfie,”
“hashtag,” dan “tweet” akan dimuatkan ke dalam Kamus Dewan yang
untuk “sementara waktu” terpaksa diambil bulat-bulat daripada bahasa
Inggeris. Kepesatan bahasa Inggeris,
baik melalui Internet mahupun edisi bercetak, menyukarkan bahasa Melayu
(beberapa bahasa lain) untuk bergerak seiringan.
Di sini, dikemukakan contoh beberapa istilah yang diperkenalkan
dalam krisis kewangan Asia
1997-1998 dan digunakan semula secara meluas sejak krisis kewangan global 2008-2009, iaitu bail-out,
yang hingga kini, belum ada padanannya dalam bahasa Melayu. Sejak tahun lalu, Rizab Persekutuan Amerika
Syarikat menggunakan perkataan tapering,
tetapi belum lagi diterjemahkan dalam bahasa Melayu. Ketika berlakunya pemberontakan di dunia Arab
beberapa tahun lalu, perkataan Arab Spring amat popular, tetapi bagi
pengguna dalam bahasa Melayu, mereka menghadapi kesukaran untuk mencari
perkataan yang sesuai dalam bahasa ini, mungkin Pemberontakan Arab, atau
mungkin Musim Bunga Arab.
Serbuan bahasa juga berlaku apabila terjemahan daripada bahasa
Inggeris ke dalam bahasa Melayu, tetapi singkatannya masih dikekalkan dalam
bahasa asal, misalnya IMF untuk Tabung Kewangan Antarabangsa, ILO untuk
Pertubuhan Buruh Antarabangsa, WTO untuk Organisasi Perdagangan Sedunia, MBA
untuk sarjana pentadbiran perniagaan, IT untuk teknologi maklumat, TPP untuk
Perkongsian Rentas Pasifik, dan banyak lagi.
Kebanjiran bahasa Inggeris turut berlaku di China, tetapi tidak seperti di
Malaysia, banyak pihak memandang serius gejala ini, bahkan ada usaha untuk membendung serbuan bahasa
Inggeris ini. Walaupun bukan suatu usaha
yang mudah, komitmen memang tinggi, dan tidak seperti di Malaysia, mereka tidak
membiarkan serbuan berlaku seadanya.
Makalah dalam Dewan Bahasa dalam salah satu keluaran pada tahun 2011, pernah memberikan
liputan tentang usaha kerajaan China
untuk melindungi bahasa Cina. China tidak mudah tunduk pada kuasa asing
dan kerajaan memperlihatkan ketegasan
terhadap penggunaan bahasa Inggeris. Akhbar, buku, dan laman web Cina tidak dibenarkan menggunakan perkataan dan ungkapan
Inggeris. The General Administration of Press and Publication (GAPP) mengumumkan
bahawa “ketulenan” bahasa Cina dalam bahaya.
Badan penerbitan negara itu memaklumkan peraturan baru itu berkata,
penggunaan perkataan dan singkatan Inggeris yang semakin meningkat dalam teks Cina
menimbulkan kekeliruan dan bermakna “menyalahgunakan bahasa.” Amalan sedemikian, tegas GAPP, “membawa
kerosakan yang teruk terhadap kebakuan dan ketulenan bahasa China dan mengancam
keharmonian dan kesegaran persekitaran bahasa dan budaya, menimbulkan impak
sosial yang negatif.”
“China Central Television dan Beijing Television dilaporkan memberitahu China Daily bahawa stesen televisyen
berkenaan menerima pemberitahuan daripada kerajaan supaya mengelakkan singkatan
Inggeris tertentu dalam program China.
Akan tetapi, singkatan Inggeris masih lazim kedengaran dalam berita
tetap dan siaran sukan,” catat makalah tersebut.
China Central Television pernah mencetuskan tindak balas yang hebat apabila
stesen televisyen itu mengubah “NBA” yang kerap digunakan kepada meizhilan,
singkatan untuk "American
Professional Basketball" dalam bahasa Cina.
Pihak berkuasa di China dan
orang Cina masih menunjukkan komitmen yang tinggi untuk “memerangi” “perang” bahasa
Inggeris dan mereka tidak membenarkan bahasa itu menceroboh kedaulatan
mereka dengan sewenang-wenangnya. Alasan bahawa
bahasa Inggeris ialah lingua
franca dalam bidang perniagaan, sains,
dan teknologi, dengan perbendaharaan lebih satu juta perkataan, bukan bermakna
mereka terpaksa menyerah kalah, tunduk pada hegomoni bahasa Inggeris
Beberapa bulan lalu, “PM2.5” merupakan buzzword dalam
kalangan penduduk China yang bimbang akan kualiti udara. Namun begitu,
sebilangan orang mahu menggantikan istilah itu, yang menjelaskan
pencemaran yang berkaitan dengan zarah, yang mengelirukan orang Cina yang ingin
melindungi ketulenan bahasa Cina. Lebih tiga dekad pembaharuan dan pembukaan
China, bilangan perkataan yang
dipinjamkan meningkat diserapkan ke dalam penggunaan harian, daripada Wi-Fi
kepada GDP, NBA, dan VIP. Penggunaan perkataan asing yang semakin
meningkat mencetuskan debat hangat tentang ketulenan bahasa Cina.
“Perbincangan atas daya usaha editorial minggu lalu dalam
People’s Daily, akhbar kemegahan
Parti Komunis China, yang mengkritik kebanjiran bahasa yang diimport
kerana merosakkan ketulenan dan kesuburan bahasa Cina,” lapor China Daily
dalam keluaran 7 Mei, sambil memetik Du Chuijian, pakar Confucianisme di
Capital Normal University, Beijing, “fenomena mencampuradukkan perkataan
Inggeris dengan bahasa Cina, meskipun kelihatan berpunca daripada kemalasan,
hakikatnya mencerminkan kurangnya keyakinan dalam budaya.”
Walau bagaimanapun, bantahan terhadap bahasa asing
mencetuskan keberangan dalam kalangan orang awam, yang berkata bahawa singkatan akronim bahasa Inggeris membantu
meningkatkan kecekapan dalam komunikasi harian. Sebagai respons terhadap
kebimbangan tentang serbuan bahasa asing, lapor China Daily lagi, mungkin sesuatu yang wajar dipelajari oleh
pencinta bahasa Melayu, pengguna dalam talian mewujudkan buku panduan bagaimana
mengekalkan ketulenan bahasa Cina. Buku
panduan ini disebar secara meluas melalui Sina Weibo, perkhidmatan mikroblog
yang paling popular di China.
Sesetengah pihak mengalu-alukan fenomena ini sebagai
tanda kosmopolitanisme dan bukannya mengganggap bahasa asing sebagai
ancaman. “Memasukkan perkataan asing
bukan sahaja memperkaya bahasa Cina, tetapi juga memudahkan orang Cina
berhubung dengan dunia luar,” kata komentar dalam Xinhua Daily Telegraph.
“Melindungi ketulenan bahasa dengan mentaliti xenophobia sebenarnya
jenis nasionalisme linguistik.”
Dua tahun lalu,
sesetengah ahli bahasa mengemukakan petisyen untuk mengeluarkan perkataan Inggeris daripada kamus Cina yang autoritatif dan sebaliknya
memasukkan perkataan Cina yang sepadan dalam kamus itu. Walaupun diperhatikan
bahawa sejak akhir-akhir ini banyak
perkataan asing memasuki bahasa Cina, sesetengah orang merujuk tambahan
perkataan Cina ke dalam bahasa Inggeris sebagai bukti pertukaran bahasa. Pada tahun 2013, ungkapan panas Cina, "no zuo no die", yang bermakna "if you don't do stupid
things, they won't come back to bite you" (“jika anda tidak melakukan
perkara bodoh, maka perkara bodoh itu tidak datang semula menggigit anda”) dimasukkan ke dalam Urban Dictionary,
kamus dalam talian.
Dalam
makalah Dewan Bahasa yang dipetik
di atas, dikatakan lebih 1000 perkataan asal Cina, boleh didapati dalam Oxford English Dictionary, dan sejak
pertengahan 1990-an, penerimaan perkataan dan ungkapan bahasa Cina dalam bahasa Inggeris semakin
meningkat. Bahasa Kantonis dan Hokkien
merupakan penyumbang utama perkataan Cina. Perkataan Cina diterima pakai dalam bahasa
Inggeris biasanya terjemahan harfiah yang digunakan apabila media berbahasa
Inggeris membincangkan konsep dan fenomena yang berkait khusus dengan Cina.
Walau
bagaimanapun, dikatakan wujud
“pertukaran tidak seimbang” antara pengambilan dan penggunaan bahasa Cina
dengan bahasa Inggeris. Seperti yang dilaporkan dalam China Daily yang dipetik sebelum
ini, sesetengah pakar mengatakan bahawa bahasa Cina tidak berpengaruh seperti
bahasa Inggeris. Mereka menggesa supaya
kerajaan merumuskan garis panduan yang lebih spesifik tentang penggunaan
perkataan yang dipinjamkan. Akhbar itu
memetik Gao Jian, profesor dari Shanghai International Studies University, yang menegaskan meskipun
orang awam boleh memilih apakah yang mereka suka untuk kegunaan harian,
kerajaan masih mempunyai obligasi untuk mengawal selia penggunaan
berlebih-lebihan perkataan Inggeris yang dipinjamkan dalam bahasa rasmi.
“Bahasa ialah manifestasi yang sangat penting dari segi jati diri budaya dan kita
sepatutnya melindungi bahasa daripada hilang daya tarikan.”
Yang menarik, usaha
untuk membendung serbuan bahasa Inggeris itu mendapat perhatian antarabangsa,
seperti yang dapat dilihat melalui
tulisan Amy Qin dalam akhbar The New York Times pada akhir April
lalu. “Hanya sebilangan bahasa utama
yang merasakan kesan globalisasi dan pemodenan lebih peka atau sensitif
berbanding dengan Mandarin,” tulis Amy.
“Penggunaan peranti papan kekunci yang semakin meningkat misalnya,
menyebabkan banyak orang Cina lupa bagaimana menulis abjad dengan tangan,
sehingga kepada takat bahawa bahkan ada
pertunjukan televisyen popular yang para peserta bersaing untuk menulis abjad
yang rumit daripada memori.” Kesan lain
kemaraan China dalam integrasi global, hujah beliau, ialah kurang keunikan
untuk Cina, iaitu penggabungan perkataan asing.
“Meskipun penyerapan perkataan tersebut kerap kali dilihat sebagai tanda
positif kosmopolitanisme masyarakat, reaksi di China, sekurang-kurangnya
menurut media negara, segalanya tidak positif,” tulis Amy yang juga merujuk
editorial People’s Daily yang
menggasak kebanjiran perkataan asing, dengan mendakwa perkataan itu “merosakkan
ketulenan dan kesuburan” bahasa Cina.
Selain
China, Perancis juga mengambil pendirian
yang tegas terhadap penggunaan bahasa asing.
Negara itu mempunyai undang-undang
yang menyatakan bahawa jika tanda awam (public
signage) diterjemahkan ke dalam bahasa lain, mesti diterjemahkan sekurang-kurangnya
ke dalam dua bahasa lain lagi. Langkah
ini dengan mudah menyekat bahasa
Inggeris daripada menguasai tanda awam di negara itu.
Sementara itu,
di Quebec – satu-satunya wilayah di Kanada, yang
sejumlah besar penduduknya menggunakan bahasa Perancis, daripada menu
makanan kepada nama syarikat, pihak berkuasa memastikan tidak berbau bahasa lain, seperti bahasa Itali
dan bahasa Inggeris. Seekor burung kakak tua yang bertutur dalam bahasa
Inggeris di Montreal Biodome, Quebec, dihantar pulang ke Toronto. Menurut
cerita, wakil Office québecoise de la langue française (OQLF), badan
yang dipertanggungjawabkan memastikan keagungan bahasa Perancis di Quebec
mengadakan lawatan mengejut ke zoo tempat kakak tua tinggal, dan burung malang itu bertutur dalam
bahasa Inggeris. Kisah itu yang diterbitkan dalam majalah Beaverton, menjadi
olok-olokan, tetapi mencerminkan sikap tidak tolak ansur Quebec terhadap bahasa
rasmi wilayah itu memang sentiasa benar.
Pihak berkuasa wilayah itu pernah menolak permohonan seorang ahli
perniagaan untuk menyenaraikan firmanya dengan pendaftar syarikat.
Alasannya, nama syarikat itu terlalu berbunyi bahasa Inggeris.
Bersempena 57
tahun Malaysia merdeka, sepatutnya
bahasa Melayu terus berkembang maju sesuai dengan kedudukannya sebagai bahasa
kebangsaan, kalaupun tidak mahu disebut peranan bahasa ini dalam pembentukan
negara bangsa dan pembinaan bangsa.
Malangnya, impian murni ini belum menjadi kenyataan dan mungkin tidak
akan menjadi kenyataan untuk selama-lamanya.
Serbuan kalaupun tidak mahu disebut pencabulan bahasa Inggeris berlaku
dengan berleluasa, sewenang-wenangnya, tanpa wujud usaha untuk
mencegahnya. Slogan “bahasa jiwa bangsa”
yang pernah menjadi kebanggaan, semakin luntur serinya.
(Nota: Tulisan asal makalah yang pernah diterbitkan dalam
Dewan Bahasa, Ogos 2014.)
No comments:
Post a Comment