Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Selain
sejarah, masyarakat tinggal menetap atau
berperadaban, masyarakat primitif atau nomad, dan asabiyyah, Ibn Khaldun
memberikan sumbangan pemikiran tentang
kebangkitan dan kejatuhan negara yang juga disebut dinasti. Selepas menelusur
pemikiran politik Barat tentang
sejak dari zaman Yunani Kuno
hingga kini, iaitu daripada
Socrates, Plato, dan Aristotle
membawa kepada Hobbes, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, dan seterus kepada Friedrich
Engels dan Karl Marx, A. Rahman Zainuddin mendapati wujud permasalahan dalam
membicarakan konsep negara menurut Ibn Khaldun.
Masalah ini berpunca daripada terjemahan kata-kata daulah yang
digunakan oleh Ibn Khaldun yang diterjemahkan oleh Franz Rosenthal sebagai dynasty
atau dinasti dan bukannya negara atau state. Alasan yang diberikan tidak
terdapat perbezaan antara negara dengan dinasti. A. Rahman menggunakan kata daulah
itu diterjemahkan dengan “negara.”
Sementara itu, Mukadimah terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka, yang
diterjemahkan daripada buku Arab,
menggunakan istilah negara, di samping dinasti dan kerajaan. Dengan
penjelasan ini, penggunaan konsep “negara” (state) untuk membincangkan
dan membahaskan pemikiran Ibn Khaldun, sememangnya tidak mengelirukan sama sekali.
Ibn
Khaldun mengibaratkan “negara dan
pemerintahan sebagai pasar dunia,
tempat karya-karya ilmiah dan keterampilan ditarik ke dalamnya.” Tambah beliau,
kata hikmah yang bernada menentang dan adat yang terlupakan dihadirkan ke
dalamnya. Dalam pasar ini cerita
dituturkan dan pokok berita sejarah diungkapkan. Apa yang berlaku di pasar ini
akan laku bagi semua orang di mana-mana sahaja. Ibn Khaldun menjelaskan: “Dan apabila negara yang mapan itu menjauhi
ketidakadilan, prasangka, kekurangan, dan bermuka-muka, dengan ketentuan
menjaga sistem yang benar dan tidak membelokkannya, maka pelbagai barangan di
pasarnya itu akan setulen barang-barang daripada jenis perak dan emas. Dan apabila negara dipengaruhi oleh
kepentingan peribadi, dan persaingan, atau dipenuhi oleh kezaliman, tirani dan
ketidakjujuran, maka barang-barang di pasarnya akan menjadi barang-barang yang
tidak berharga dan benda-benda logam yang tidak bernilai.”
Ibn
Khaldun menegaskan bahawa mana-mana
autoriti diraja mesti dibina pada dua tapak. Yang pertama, ialah kekuatan
atau syawkah, dan perasaan
kumpulan atau asabiyyah, yang dapat diungkapkan melalui ketenteraan.
Yang kedua, ialah wang atau maal, yang menanggung kehidupan tentera
tersebut, dan memberikan seluruh struktur yang diperlukan oleh autoriti diraja.
Dengan kata lain, dua tonggak negara dan kedaulatan, ialah tenaga manusia
dan sumber kewangan. Sebelum ini beliau memetik
penyataan Anusyirwan (Raja Sasan yang terkenal dengan keadilan) bahawa autoriti
diraja wujud melalui tentera, tentera melalui wang, wang melalui cukai, cukai
melalui penanaman, penanaman melalui keadilan, keadilan menerusi penambahbaikan
pegawai, penambahbaikan pegawai menerusi kejujuran para wazir, dan yang berada
paling atas, ialah menerusi penyeliaan peribadi raja terhadap keadaan rakyatnya
dan keupayaannya untuk bertindak mendidik supaya baginda dapat memerintah
mereka dan bukan mereka memerintah baginda.
Bagi
Ibn Khaldun, menurut Fuad Baali, “tapak atau asas negara merupakan matlamat asabiyyah
dan kebandaran atau urbanisme matlamat orang nomad. Oleh sebab orang ini mempunyai
asabiyyah yang kuat, maka mereka dapat mencapai matlamat itu.” Negara
bagi Ibn Khaldun, menurut tafsiran Muhsin Mahdi, bersifat semula jadi dan perlu
kerana masyarakat bersifat semula jadi dan perlu, dan kerana masyarakat tidak
boleh terus wujud, kecuali dengan negara. Memang benar bahawa manusia wujud
terlebih dahulu daripada pembentukan negara, tetapi kewujudannya lebih kepada
sifat haiwan berbanding dengan manusia. Melalui negara, manusia menunjukkan sifat
istimewanya sebagai manusia, iaitu keupayaan rasionalnya yang berlawanan dengan
keinginan vegetatif yang mendorong kepada pembentukan masyarakat yang bersifat
keperluan, dan tuntutan kehaiwanan yang liar dengan menceroboh dan melangkaui
yang terbit darippada masyarakat mewah.
Tentang
pembentukan atau asal-usul negara, Ibn
Khaldun menyebut, suatu golongan umat
manusia hanya boleh mendapat kekuasaan dengan berjuang, iaitu perjuangan yang
membawa kemenangan, dan berdirinya sesuatu negara. Apabila tujuan itu telah
tercapai, perjuangan akan terhenti. Seterusnya, Ibn Khaldun membahaskan kemunculan negara baharu dengan
dua cara, iaitu pertama, daripada gabenor-gabenor yang berkuasa di
daerah-daerah yang jauh dan sewaktu
naungan kerajaan yang berkuasa tidak berkesan, maka daerah tersebut kembali kepada
keadaannya yang asal. Cara kedua, ialah
oleh mereka yang membuat propaganda supaya berlaku sesuatu sebab atau
pemberontakan terhadap kerajaan.
No comments:
Post a Comment