Konsep Bangsa

SABTU, 31 Ogos 2019
Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Apakah bangsa atau dalam bahasa Inggeris disebut nation? Bangsa ialah kumpulan orang yang disatukan oleh bahasa,  leluhur, sejarah, atau budaya bersama. Orang mempunyai selalunya berasa sangat patuh kepada bangsa mereka dan bangga akan ciri nasional mereka. Bangsa, menurut takrif Max Weber, ialah “komuniti manusia yang (berjaya) menuntut monopoli penggunaan sah kuasa fizikal dalam wilayah yang dinyatakan.” Dalam kata lain, intipati kenegaraan ialah penguatkuasaan, iaitu keupayaan muktamad untuk menghantar seseorang dengan pakaian seragam dan senapang untuk memaksa orang mematuhi undang-undang negara (Fukuyama, 2005: 8; huruf condong oleh beliau sendiri).

Immanuel Wallerstein dalam “The Left and the Nation: Unresolved Ambiguities” melalui  laman webnya  (Commentary No. 419, 15 Februari  2016), menjelaskan bahawa istilah “bangsa” mempunyai banyak makna yang berbeza merentas abad.  Akan tetapi, kini, dan sejak Revolusi Perancis lebih kurang, istilah ini dikaitkan dengan negara, sebagai negara bangsa.  Dalam penggunaan ini, “bangsa” merujuk kepada mereka yang menjadi anggota menurut hak komuniti yang terletak dalam negara.  Wallerstein percaya bahawa negara mewujudkan bangsa dan bukan sebaliknya.

Dalam  Race, Nation, Class: Ambiguous Identities, Wallerstein menyorot secara ringkas pandangan yang wujud dalam sains sosial tentang peoplehood, iaitu konsep yang wujud daripada struktur dan proses dalam sistem sejarah. Menurut beliau, istilah “orang” agak jarang-jarang digunakan berbanding dengan tiga  istilah yang sama, iaitu “ras,” “bangsa,” dan “kumpulan etnik,” yang kesemuanya mungkin keanekaan “orang” di dunia moden. Kesemua tiga yang terakhir ini adalah paling baharu dan dalam hubungan ini, menggantikan istilah “minoriti”  yang digunakan secara meluas sebelum ini (rujuk Balibar dan Wallerstein, 1991: 77).

Wallerstein menjelaskan bahawa “ras” sepatutnya dianggap kategori genetik, yang mempunyai bentuk fizikal boleh nampak. Berlaku perdebatan hangat sepanjang 150 tahun lalu tentang nama dan ciri  ras. “Bangsa” sepatutnya dianggap kategori sosiopolitik, entah kenapa dikaitkan dengan sempadan negara sebenar atau sempadan potensi. “Kumpulan etnik”  sepatutnya dianggap kategori budaya, yang dikatakan kelakuan  terus-menerus tertentu yang diperturunkan daripada satu generasi kepada satu generasi dan  yang secara normal tidak berkait dalam teori sempadan negara (Wallerstein, 1991: 77).  Beliau menjelaskan, konsep “ras” adalah berkait dengan pembahagian kerja paksi dalam ekonomi-dunia, iaitu antimoni pusat-pinggir. Konsep “bangsa” berkait dengan superstruktur politik sistem sejarah ini, negara berdaulat yang membentuk dan berasal daripada sistem antara negara. Konsep “kumpulan etnik” berkait dengan penciptaan struktur  isi rumah yang membenarkan pengekalan komponen besar buruh bukan upah dalam pengumpulan modal. Tidak ada satu daripada tiga istilah itu berkait secara langsung dengan kelas. Hal ini kerana “kelas” dan peoplehood ditakrifkan secara ortogon yang akan kita  lihat satu percanggahan sistem sejarah ini (rujuk Balibar dan Wallerstein, 1991: 81).

Sementara itu, kawan sealiran dengan Wallerstein, iaitu Samir Amin menjelaskan bahawa konsep “bangsa” berdasarkan pertentangan yang asas yang menentang ketelitian komuniti terhadap kesejagatan – spesies manusia, nasibnya, bentuk masyarakatnya – yang membentuk kemanusiaan. Analisis saintifik sebenarnya terletak pada penelitian terhadap mitos, persepsi, dan konsep yang berhubungan dengan bangsa (Amin, 2001: 21). Dengan menoleh kepada sejarah, iaitu Revolusi Perancis, Amin seterusnya menjelaskan bahawa peraturan sosial baharu yang mula terbentuk di kawasan hujung Eropah pada Zaman Pembaharuan, penaklukan Dunia Baharu, ekonomi merkantil dalam pemerintahan beraja Eropah Barat – menghuraikan dengan lebih lanjut latar baharu pembangunannya. Latar ini bakal menjadi negara bangsa borjuis yang pertama (terutamanya England dan Perancis). Di situlah letaknya Revolusi Perancis. Ia membentuk satu bangsa baharu, bukan berdasarkan hubungan darah keturunan atau agama Kristian, tetapi ditakrifkan sebagai bangsa manusia yang merdeka (pada masa itu konsep persamaan jantina amat tidak dapat diterima). Oleh itu, bangsa termasuk semua orang yang melibatkan diri dalam Revolusi, meskipun bahasa  ibunda mereka bukan bahasa Perancis, misalnya orang Alsatia. Oleh itu, bangsa dikenali sebagai suatu ideologi kewarganegaraan (Amin, 2001: 21). Amin mengkritik konsep “bangsa” yang diperkenalkan oleh puak sayap kanan, iaitu dalam lingkungan sayap nasionalis konservatif, yang menurut beliau, “yang dengan namanya terseru perjuangan, kekal merupakan khayalan atau kabur, pada masa-masa tertentu menafikan hakikat kepelbagaian etnik, agama, atau linguistik yang jelas terkandung di dalamnya (Amin, 2001: 23).

Amin juga cuba membahaskan teori bangsa dari sudut Eurocentrism, dengan alasan Eurocentrism dinyatakan secara praktikal dalam semua bidang pemikiran sosial.  Hujah Amin, “realiti sosial tidak hanya terbatas pada ragam pengeluaran, bentukan masyarakat (social formation), sistem bentukan, negara, dan kelas sosial.         Bahkan, jika diakui memang sedemikian pun, dalam analisis akhir, teras penting realiti global, yang terkemudian itu juga termasuk berbagai-bagai bangsa, kumpulan etnik, struktur keluarga, komuniti linguistik atau komuniti agama, dan semua dalam bentuk lain kehidupan yang mempunyai kewujudan sebenar dan menduduki tempat dalam kesedaran manusia” (Amin, 2009: 255). Menurut beliau, bangsa wujud dengan jelas di dua tempat, iaitu pertama,  dalam masyarakat ufti (tributary societies) maju yang ufti dipusatkan oleh negara, kelas ufti merupakan sebahagian negara (China atau Mesir), berbeza dengan masyarakat mundur secara relatif  (seperti masyarakat feudal Eropah) yang ufti masih berpecah-pecah; dan kedua, dalam kapitalisme yang persaingan modal (yang mengakibatkan persamaan kadar untung) dan mobiliti buruh yang diurus oleh campur tangan negara (undang-undang, sistem monetari, dan dasar ekonomi negara). Jelas Amin lagi, konsep bangsa kelihatan dengan jelas dalam masyarakat maju, sama ada ufti (China atau Mesir) atau kapitalis (bangsa Eropah kapitalis pusat).  Dalam ragam pengeluaran pinggir mundur, realiti sosial etnik terlalu kabur untuk disebut nasional (Amin, 2009: 257). Sejarah pengalaman Eropah menunjukkan dua fakta penting yang lain, iaitu pertama, bangsa berkemungkinan tidak wujud terlebih dahulu penciptaannya; dan kedua, model kesekenaan antara negara dengan bangsa hanya merupakan model ideal atau unggul, direalisasikan secara tidak sempurna, dan model ini tidak bertindak balas terhadap mana-mana keperluan kapitalisme (Amin, 2009: 258).  Secara keseluruhannya,  Amin cuba memberikan perspektif sejarah tentang bangsa dan pewujudannya dalam masyarakat apa yang diistilahkan sebagai masyarakat ufti  maju dan dalam masyarakat Eropah, meskipun beliau pernah menyatakan bahawa “kekaburan rujukan jati diri budaya yang mendominasi sistem ufti yang lalu, misalnya Hinduisme dan Islam” (Amin, 2001: 23).

Konsep bangsa di Eropah dimajukan di rupa bumi atau terain patrimonial dan negara pemutlak. Negara patromonial ditakrifkan sebagai harta raja. Dalam keanekaan bentuk analog di negara berbeza di seluruh Eropah, negara patromonial dan negara pemutlak merupakan bentuk politik yang diperlukan untuk memerintah  hubungan sosial feudal dan hubungan pengeluaran. Menurut Michael Hardt dan Antonio Negri, kemenangan politik borjuis, seperti Revolusi Inggeris dan Revolusi Perancis menunjukkan dengan jelas, “di balik dimensi ideal konsep bangsa wujud tokoh kelas yang telah pun menguasai  proses pengumpulan. Justeru, ‘bangsa’ pernah adalah kedua-duanya, iaitu ‘keazaman umum’ Rousseaunian dan apa yang mereka-reka ideologi anggap sebagai  ‘komuniti keperluan’ (iaitu peraturan kapitalis pasaran) yang dalam jangka panjang pengumpulan primitif di Eropah adalah lebih atau kurang liberal dan selaluya borjuis” (Hardt dan Negri, 2001: 96).

Apabila pada abad ke-19 dan ke-20, konsep bangsa mengambil bentuk dalam konteks ideologi yang sangat berbeza dan menerajui mobilisasi popular di wilayah dan negara di dalam dan di luar Eropah yang mengalami bukannya revolusi liberal dan bukan juga tahap sama pengumpulan primitif, masih selalunya mewakili konsep pemodenan kapitalis, yang mendakwa membawa bersama-sama tuntutan antara kelas untuk perpaduan politik dan keperluan pembangunan ekonomi. Dalam kata lain, bangsa diutarakan sebagai satu dan hanya wahana yang dapat menyampaikan kemodenan dan pembangunan (Hardt dan Negri, 2001: 96). Jelas Hardt dan Negri lagi, proses pembinaan banga, yang memperbaharui konsep kedaulatan dan memberinya takrif baharu, dengan pantas menjadi mimpi ngeri ideologi dalam setiap konteks sejarah (Hardt dan Negri, 2001: 97).

Pembinaan bangsa ialah bentuk paling biasa proses pembentukan jati diri kolektif dengan pandangan untuk mengesahkan kuasa awam dalam wilayah tertentu. Proses ini dibentuk daripada tradisi, institusi, dan adat yang sedia ada, dan mentakrifkan semua itu sebagai ciri nasional untuk menyokong tuntutan bangsa terhadap kedaulatan dan keunikan.  Proses pembinaan bangsa yang berjaya menghasilkan unjuran budaya bangsa yang mengandungi set tertentu andaian, nilai, dan kepercayaan yang boleh berfungsi sebagai asas yang sah struktur negara.

Syed Husin Ali dan Kemiskinan

JUMAAT, 30 Ogos 2019
Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Nyata bahawa dalam membahaskan dan menganalisis kemunduran, kemiskinan,  dan  penindasan atau eksploitasi yang berlaku dalam masyarakat luar bandar di negara ini, Syed Husin Ali  ada kalanya berpegang pada ekonomi politik Andre Gunder Frank: metropolis-satelit.  Namun begitu, ada kalanya juga, beliau bercanggah dengan sendiri apabila beliau berhujah bahawa “kemiskinan di kampung wujud kerana keadaan terbiar dan penindasan”  (Syed Husin, 1979: 11).   Dengan menyebut keadaan terbiar, sekali gus bermakna kaum tani dan sektor luar bandar terasing daripada sistem dunia moden, iaitu sistem dunia kapitalis.  Justeru, jika benar-benar  keadaan terbiar, bagaimana pula  dakwaan beliau bahawa sistem ekonomi kapitalis menyerap ke dalam kawasan luar bandar?  Anehnya,  beliau bermati-matian berhujah bahawa berlaku penindasan, dan oleh itu, berlaku perampasan lebihan serta pengumpulan modal terhadap  hasil yang dikeluarkan oleh kaum tani dan sektor luar bandar.  Dalam proses ini, seperti yang pernah beliau hujahkan, tuan tanah, orang tengah, pemodal tempatan, dan pemodal monopoli asing bersekongkol.

Dalam buku Apa Erti Pembangunan yang tebalnya kurang daripada 100 halaman, yang merupakan himpunan makalah yang pernah diterbitkan dari tahun 1966 – 1974,  Syed Husin menulis dalam pengantar: “Sudah lama saya memandang berat kepada masalah kemiskinan rakyat dan kemunduran negara...  masalah ini sangat serius dan melibatkan sebahagian besar penduduk negeri ini” (Syed Husin, 1979: vii). Beliau mempersoalkan ukuran yang  digunakan oleh ahli ekonomi untuk mengukur pembangunan ekonomi atau kemajuan ekonomi, iaitu pendapatan individu dalam masyarakat.  Seterusnya, beliau tidak bersetuju pendapatan purata digunakan untuk mengukur kemajuan ekonomi negara kerana menurut beliau,  “pendapatan purata tidak memberikan gambaran tentang kedudukan dan kemajuan golongan masyarakat dalam sesebuah negeri” (Syed Husin, 1979: 2 – 3). Apabila beliau menyebut “pendapatan purata” digunakan  untuk mengukur kemajuan ekonomi sesebuah negara, sebenarnya kenyataan beliau itu boleh menimbulkan tanda tanya dan boleh mengelirukan.  Hal ini demikian kaedah ini memang mudah, dan oleh itu, mustahil pihak kerajaan, penggubal dasar, atau ahli ekonomi bergantung pada pendapatan purata atau pendapatan per kapita  semata-mata untuk mengukur kemajuan ekonomi atau pembangunan ekonomi.  Bahkan, untuk mengukur pendapatan, apatah lagi  mengukur kemajuan atau pembangunan, boleh dikatakan “pendapatan purata” terlalu mudah;  sebaliknya,  orang menggunakan pendapatan isi rumah median. Untuk mengukur agihan pendapatan, orang selalunya menggunakan koefisen Gini. 

Syed Husin juga mengkritik sistem laissez faire, sistem ekonomi  bebas, yang diamalkan di Malaysia.  Dalam sistem ini, hujah beliau, dalam bidang ekonomi, orang yang kuat ialah orang yang menguasai modal, yang sebahagian besar bukannya anak negeri. Dalam sistem ini, yang akan menanggung kerugian sebesar-besarnya adalah yang kurang modal atau tidak bermodal, terutama petani, buruh, dan nelayan. Sebagai alternatif kepada laissez faire beliau mencadangkan gerakan kerjasama (Syed Husin, 1979: 13; 2015: 161).  Apabila beliau mencadangkan gerakan kerjasama atau koperasi, dari segi idea, beliau nampaknya sealiran dengan Profesor Diraja Ungku Aziz. Ungku Aziz yang berminat dengan soal syarikat kerjasama dan rapat hubungannya dengan pekebun kecil, sering  mengajak Syed Husin  bersama-samanya  apabila  beliau  melawat dan menyampaikan ceramah (Syed Husin, 2012: 77). Dari   segi dasar, Syed Husin, nampaknya  menyokong usaha Abdul  Aziz Ishak,  Menteri Pertanian dan Kerjasama ketika itu, yang cuba melaksanakan projek koperasi, tetapi tidak kesampaian (Abdul Aziz, tiada tarikh: Bab 3 dan Bab 4; Ishak, 1996: 225).   

Dalam bukunya yang lain, Syed Husin (2008: 119),  berhujah bahawa “kemiskinan dan jurang ketidaksamaan ekonomi yang kian melebar itu adalah akibat yang berhubung rapat dengan sistem ekonomi yang menggalakkan falsafah laissez faire atau ekonomi bebas.”  Beliau meragui bahawa sistem ekonomi bebas ini menguntungkan orang Melayu, bahkan mana-mana golongan miskin di negara ini (Syed Husin, 2008: 120). Bahkan,  beliau mengingatkan penyusunan semula masyarakat melalui sistem ekonomi bebas boleh menimbulkan sebilangan kecil pemodal atau kapitalis Melayu yang jauh lebih besar pendapatan mereka daripada sebilangan besar petani.  Di sini, Syed Husin cuba melihat kemungkinan berlakunya persekongkolan modal Melayu dengan modal bukan Melayu dari dalam dan luar negara untuk melakukan bermacam-macam penindasan ke atas petani dan pekerja yang berpendapatan rendah demi memaksimumkan keuntungan mereka (Syed Husin, 2008: 142).
Dari segi pembasmian kemiskinan,  Syed Husin tidak menafikan “kewajaran”  penekanan kerajaan terhadap daya pengeluaran atau produktiviti yang rendah, namun hujah beliau, “puncanya, ialah sistem yang ‘mengambil’ secara tidak langsung dan halus, sebahagian daripada hasil titik peluh orang miskin itu” (Syed Husin, 2008: 138).   Bagi beliau, pengambilan  ini berlaku di pelbagai peringkat. Di peringkat pengeluaran, melalui amalan bahagi dua atau sewaan, menyebabkan petani terpaksa menyerahkan sebahagian besar hasil yang diperoleh kepada tuan tanah. Seterusnya, di peringkat pemasaran yang mengamalkan sistem monopoli dan monopsoni,  “yang menyebabkan petani mendapat harga rendah bagi hasil pengeluaran yang mereka jual dan mesti membayar harga yang tinggi bagi barang keperluan yang mereka gunakan” (Syed Husin, 2008: 138).  Beliau  mendedahkan rantaian penindasan atau eksploitasi  terhadap petani miskin: tuan tanah dan orang tengah di peringkat kampung, yang ditindas pula oleh saudagar atau pemodal besar di peringkat kebangsaan, yang sebahagian besarnya pula menjadi mangsa kepada pemodal monopoli asing. Golongan yang terhimpit teruk sekali di bawah penindasan berlapis-lapis itu ialah para petani (Syed Husin, 2008: 138). Beliau sebenarnya melihat  rantaian penindasan  yang melibatkan pelbagai peringkat, dari kampung ke peringkat kebangsaan, dalam konteks teori pergantungan metropolis-satelit.

“Mengambil” yang dibangkitkan oleh Syed Husin, pada hakikatnya dalam bahasa Marxis, ialah  perampasan terhadap lebihan yang dihasilkan oleh kaum tani; atau memetik David Harvey, “pengumpulan melalui perampasan,” yang antara melalui pengkomoditian dan penswastaan tanah (Harvey, 2003: 145).  Tuan tanah, menurut Harvey, ialah golongan pemberi sewa (rentier class) yang mengambil semua kekayaan dan pendapatan tanpa memberikan apa-apa tumpuan pada pengeluaran.  Dengan konsep pemberi sewa yang lebih luas, yang menggabungkan tuan tanah tradisional dengan semua bentuk pemilikan harta yang dengan sendirinya tidak produktif, tetapi dengan memudahkan pengambilan kekayaan dan pendapatan (Harvey, 2014: 260 -261).

Pendirian beliau terhadap Dasar Ekonomi Baru (DEB), seolah-olahnya beliau tidak menentang sepenuhnya  dasar  yang bermatlamat membasmi kemiskinan tanpa mengira kaum dan menyusun semula masyarakat. Hanya yang berbeza,  beliau terang-terangan menolak  sistem ekonomi bebas atau laissez faire, yang menurutnya, menghalang pembasmian kemiskinan dan penyusunan semula masyarakat.  Beliau juga tidak bersetuju dengan  pengenalpastian punca kemiskinan oleh kerajaan yang dikaitkan dengan produktiviti yang rendah, kerana bagi beliau, punca sebenarnya, ialah penindasan atau eksploitasi.

Satu aspek  lagi yang Syed Husin tidak setuju, ialah dari segi cara pembasmian kemiskinan, kerana hujah beliau, “kemiskinan paling meluas sekali dalam sektor pertanian di luar bandar dan sewajarnya diberikan peruntukan yang besar untuk sektor ini.” Beliau memetik peruntukan pembangunan dalam Rancangan Malaysia Ketiga, 1976 – 1980, yang berjumlah RM18,555 juta, daripada jumlah itu, kira-kira RM4,746 juta (25.5 peratus) untuk pertanian dan pembangunan luar bandar, yang melibatkan pembukaan tanah rancangan baharu,  tanaman semula getah, dan parit serta tali air (saliran).  Beliau  nampaknya bersetuju dengan  pembukaan tanah rancangan itu mengatasi masalah ketiadaan dan kekurangan tanah. “Walau bagaimanapun,” hujah beliau, “rancangan ini belum cukup untuk menyelesaikan masalah kekurangan dan kelaparan tanah”  (Syed Husin, 2008b: 138).

Pada suatu ketika, kajian kemiskinan di Semenanjung Malaysia menjadi tumpuan ahli ekonomi, seperti Ungku Aziz dan E.K.  Fisk, kemudian oleh ahli antropologi/sosiologi, seperti Raymond Firth,  Michael Swift, dan Syed Husin Ali.  “Sementara dalam teori Aziz, akar umbi kemiskinan orang Melayu terletak pada tiga faktor, iaitu pengabaian, produktiviti rendah, dan eksploitasi pengeluaran tani oleh orang tengah monopoli-monopsoni” (Kamal, 1976: 25),  “dengan  menggunakan ragam analisis yang berbeza, Syed Husin Ali menganalisis  bahawa proses penumpuan tanah ialah faktor ekonomi paling penting dalam menjelaskan kemiskinan luar bandar”  (Kamal, 1976:  28). Dalam “Penumpuan Milik Tanah dan Kemiskinan di Kalangan Melayu Luar Bandar” berdasarkan penyelidikan di empat komuniti kampung, iaitu Kangkong (Kedah), Kerdau (Pahang), Bagan (Johor), dan Changkat Larang (Perak), beliau menunjukkan bahawa wujud dua faktor yang menggalakkan pengumpulan tanah, iaitu wujudnya dorongan ekonomi dan sosial, dan wujudnya institusi yang memungkinkan atau yang menggalakkan pengumpulan (Syed Husin, 1979: 23).  Beliau menjelaskan bahawa proses pengumpulan dan perlucutan milik tanah berlaku serentak.  Akibatnya, sebilangan kecil orang memiliki sebahagian besar tanah, manakala sebilangan besar kekurangan tanah ataupun tidak memiliki tanah sama sekali (Syed Husin, 1979: 29).

Dalam membahaskan kemiskinan dalam kalangan petani, Syed Husin tidak bersetuju dengan hujah bahawa “faktor bilangan penduduk adalah satu-satunya atau faktor yang terpenting sekali mengakibatkan kelaparan tanah dan kemiskinan dalam kalangan orang luar bandar.” Sebaliknya, hujah beliau, “peresapan sistem ekonomi kapitalis ke kampung-kampung telah menimbulkan golongan orang yang telah dapat memperbaiki kedudukan ekonomi mereka dengan tidak mengira kesannya ke atas orang lain” (Syed Husin, 1979: 30).  Beliau dapat mengenal pasti golongan kecil ini, yang terdiri daripada orang tengah, tuan tanah, dan peminjam wang. Beliau bersetuju dengan Ungku Aziz bahawa pentingnya faktor penindasan oleh orang tengah dan tuan tanah, memanglah  tidak boleh diperkecil apabila menganalisis keadaan kemiskinan orang Melayu di kampung (Syed Husin, 1979: 30).

Dengan menyangkal kajian yang menunjukkan bahawa kemiskinan berpunca daripada keciciran pembukaan  tanah dan perkembangan teknologi di belakang penambahan bilangan  penduduk dan ada kena mengena sistem kepercayaan orang Melayu, Syed Husin menegaskan bahawa “struktur dan institusi ekonomi-politik pada masa ini merupakan punca lebih besar yang menyebabkan kemiskinan.  Dalam masyarakat Melayu, perlanjutan sistem feudal yang menjelmakan tuan-tuan tanah, dan perkembangan sistem kapitalis yang membawa ekonomi kewangan serta orang tengah, menimbulkan berbagai-bagai institusi dan orang yang boleh mengancam hidup petani miskin” (Syed Husin, 1979: 34 – 34).

Sementara Syed Husin kelihatan teragak-agak untuk mengatakan bahawa DEB berjaya mengurangkan kemiskinan, rakan karibnya, Ishak Shari mempunyai pendirian yang agak berbeza.  Menurut Ishak, matlamat DEB untuk mengurangkan kadar kemiskinan di Semenanjung kepada 15.0 peratus pada tahun 1990 sudah tercapai; demikian juga di Sabah dan Sarawak.  Untuk kadar kemiskinan di kawasan luar  bandar di Semenanjung, didapati berkurangan 58.2 peratus pada tahu 1970 kepada 19.3 peratus pada tahun 1989.  Sementara di kawasan luar  Sarawak, kadar kemiskinan  berkurangan daripada 60.0 peratus pada tahun 1976 kepada 24.7 peratus pada tahun 1989.  Di Sabah pula, kadar kemiskinan luar bandarnya menurun daripada 58.6 peratus pada tahun 1976 kepada 39.1 peratus pada tahun 1989 (Ishak, 1996: 233).  Ishak  (1996: 233), dalam esei penghargaan kepada Syed Husin, merumuskan bahawa “kadar kemiskinan di luar bandar Malaysia berkurangan daripada 49.9 peratus pada 1976 kepada 21.8 peratus pada  tahun 1989.  Bilangan isi rumah miskin di kawasan luar bandar negara ini jatuh daripada 848,300 orang  kepada 530,000  orang pada tahun 1989.”

Walau bagaimanapun, kritikan Syed Husin terhadap orang tengah ada kalanya berlebih-lebihan apabila beliau mendakwa bahawa “orang tengah dan peraih mendapat keuntungan yang besar daripada perniagaan yang dijalankan oleh mereka.” Keuntungan yang besar lazimnya diperoleh hasil pengeluaran tani yang besar, iaitu jauh melebihi tahap sara diri.  Bahkan, beliau mendakwa “semakin bertambah lambang, seperti jalan, makin bertambah senanglah peraih dan orang tengah masuk untuk melakukan kerja-kerja lintah darat mereka” (S. Husin, 1979: 12).  Apakah semata-mata kerana ingin menyekat lintah darat daripada melakukan penindasan sewenang-wenangnya,  hak petani dan masyarakat luar bandar untuk menikmati kemudahan infrastruktur, seperti jalan raya dan jambatan dinafikan?

(Dipetik daripada Bab Tiga, Pemerkasa Menara Gading, yang diperoleh melalui e-Sentral.)

Ungku Aziz dan Kemiskinan

KHAMIS, 29 Ogos 2019
Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Ekonomi Melayu menjadi tumpuan Ungku Aziz apabila pada tahun  1957 beliau menulis “Zahir dan Batin Ekonomi Melayu” dalam Utusan Melayu, Singapura, pada 22, 23, 25, dan 26 Februari  (Ungku A. Aziz, 1975: 77 - 100). Sebelum ini, rencana berkenaan bersama-sama beberapa rencana lain diterbitkan dalam Renchana2 Ekonomi dan Kemiskinan [sic]. “Rencana itu beliau tulis dengan harapan ia akan menjadi satu asas untuk memikirkan dengan lebih jelas tentang hal keadaan dan masalah-masalah yang sebenarnya berkenaan ekonomi orang Melayu”  (Ungku A. Aziz, 1975: 77).  Dalam rencana itu juga, beliau membahaskan penindasan dan  “perampasan”  modal Melayu dan bukan Melayu terhadap “lebihan” yang dihasilkan oleh petani dan nelayan Melayu. Justeru, bagi beliau, “menggantikan pemodal-pemodal dan lain-lain yang seumpamanya itu dengan sebilangan orang Melayu tidak akan menyelesaikan masalah-masalah ekonomi orang Melayu.”   Hujah beliau, “gerak-geri kaum pemodal Melayu tidak akan berbeza dengan gerak-geri kaum pemodal bukan Melayu.  Bahkan, pemodal-pemodal Melayu boleh jadi lebih keras  menindas orang-orang kampung dalam perniagaan daripada pemodal-pemodal bukan Melayu tadi, kerana pengalaman mereka dalam lapangan ini masih kurang” (Ungku A. Aziz, 1975: 79; huruf condong oleh beliau sendiri.)  Di sini, beliau membahaskan eksploitasi atau penindasan kaum tani dan nelayan Melayu oleh pemodal dan bagaimana lebihan yang dihasilkan oleh mereka dirampas oleh modal.

            Kemiskinan orang Melayu benar-benar menjiwai diri  Ungku Aziz.  “Kecintaan beliau kepada masalah kemiskinan bermula sejak beliau masih kecil lagi... suasana sekeliling masyarakat Melayu yang tidak jauh dari dunia kemiskinan itu cukup mempengaruhi keperibadian beliau”  (Aziz Zariza, 1982: 21- 22).   Meskipun dekad 1970-an 1980-an terutamanya, menyaksikan “ledakan kajian” tentang kemiskinan luar bandar khususnya,  dan ketidaksamaan di negara ini yang dijalankan oleh para pengkaji atau ahli sains sosial tempatan dan asing, Ungku Aziz yang paling menonjol dan dianggap mempunyai wibawa atau autoriti, seperti yang diakui oleh  Faaland, Parkinson, dan Rais.     “Keprihatinan terhadap kemiskinan orang Melayu, terutama kemiskinan dan ketaksamarataan di luar bandar digambarkan dalam tulisan Profesor Diraja Ungku Aziz. Pengaruh beliau terhadap ahli ekonomi dan ahli politik Melayu yang muda adalah besar, yakni sejak zaman mereka menuntut di universiti di Singapura dan Malaysia, malahan juga mereka yang menuntut di luar  negeri.  Mereka ini ‘diserahkan’ dengan tugas untuk membaiki nasib bangsa dan negara mereka, telah berjaya mengetengahkan sesetengah buah fikiran Ungku Aziz ke dalam dasar dan program tertentu apabila memegang jawatan-jawatan penting dalam bidang pentadbiran dan perancangan negara” (Faaland, Parkinson, dan Rais, 1991: 234).   Teori utama yang dikemukakan oleh Profesor Ungku Aziz ialah kemiskinan orang Melayu disebabkan “daya pengeluaran yang rendah, eksploitasi dan orang tengah, terbiar, dan dasar kerajaan yang memberikan tumpuan yang lebih terhadap bandar” (Faaland, Parkinson, dan Rais, 1991: 234).   Isu ini diperkembangkan lagi dalam pelbagai kajian lain. Berbagai-bagai kategori kemiskinan telah dikenal pasti, seperti kemiskinan teras dalam kalangan pekebun kecil, penanam padi, dan lain-lain, juga kemiskinan mengikut wilayah. Bermacam-macam dasar yang terperinci untuk menangani masalah tersebut telah dicadangkan.  Beberapa institusi khusus telah ditubuhkan bagi menyelesaikan masalah tersebut... Penyelesaian yang dicadangkan, termasuk penyelesaian berbentuk sosialis dan Marxis, di samping pelbagai kaedah yang dicadangkan oleh badan antarabangsa, seperti Bank Dunia dan Bank Pembangunan Asia (Faaland, Parkinson, dan Rais, 1991: 234).

Bagi Ungku Aziz, kemiskinan mereka hanya boleh dipelajari melalui penyelidikan. Justeru, beliau banyak bertanggungjawab terhadap penyelidikan dalam usaha menangani kemiskinan di negara ini.  Beliau menjalankan penyelidikan tentang punca kemiskinan luar bandar, di samping mengenal pasti kaedah untuk membasmi kemiskinan. 

Ungku  Aziz adalah antara intelek Melayu yang banyak membincangkan kemiskinan orang Melayu melalui tulisannya yang bertajuk “Facts and Fallacies about the Malay Economy” dan “Poverty and Rural Development in Malaysia.”   Penelitian beliau menyimpulkan pada ketika itu kira-kira 76 peratus Melayu bekerja sebagai petani dan nelayan, dan 80 peratus tinggal di desa dengan memperoleh pendapatan paling rendah. Menurut Ungku Aziz, masalah kemiskinan utama ialah masalah kemiskinan Melayu dan kemiskinan desa dan menyarankan beberapa penyelesaian, antaranya melalui pembangunan desa, reformasi institusi, dan gerakan koperasi.  Ungku Aziz mengaitkan kemunduran Melayu dengan sistem eksploitasi “monopoli-monopsoni” dan juga pengabaian sektor desa (Chamhuri, 2008: 218 – 219). Beliau menekankan perlunya reformasi institusi supaya halangan fundamental terhadap pembangunan desa  dan pembasmian kemiskinan dapat diketepikan (Chamhuri dan Nik Hashim, 1991: 122).

Meskipun kemiskinan dalam kalangan orang Melayu dibincangkan oleh beberapa tokoh sebelum dan selepas  Perang Dunia Kedua, “ahli akademik yang paling penting ketika itu, khusus dalam penyelidikan empirikal, ialah Ungku Aziz, seorang ahli ekonomi”  (Shamsul Amri, 2007: 74). Pertama, Ungku Aziz menghuraikan dan membuktikan bahawa kemiskinan orang Melayu  tergolong dalam fenomena  kemiskinan luar bandar kerana kemiskinan sedemikian terikat  rapat dengan soal tanah.  Kedua, Ungku Aziz juga memperkenalkan satu ukuran atau indeks, tentang kemiskinan Melayu luar bandar, yang dipanggilnya sarong index, suatu ukuran kemiskinan luar bandar yang cukup asli dan kemudiannya menjadikan Ungku Aziz terkenal di seluruh dunia (Shamsul Amri,  2007:  74 - 75).

Tentang indeks sarung, Isahak Haron yang pernah mengikuti kursus Ekonomi Luar Bandar (Rural Economics) yang diajarkan oleh Ungku Aziz pada tahun 1961, menulis:  “Kebanyakan kami mudah mengikuti kuliah dan penerangan Ungku tentang teori dan ciri-ciri kemiskinan di Tanah Melayu, kerana beliau menerangkannya dengan memberi banyak contoh dan statistik (termasuk sarong index) untuk mengukur kemiskinan di luar bandar, yang digunakan dalam kajian lapangannya di pelbagai tempat dan negeri di Tanah Melayu” (Isahak, 2010: 128):   

Walau bagaimanapun, kajian kemiskinan yang dijalankan oleh Ungku Aziz dikritik oleh Kamal Salih (1976), kerana keterbatasan analisis struktur dan institusi, dan kebanyakannya tertumpu pada kemiskinan luar bandar dan kemiskinan orang Melayu. Hujah Kamal, analisis struktur dan institusi Ungku Aziz bertitik tolak daripada teori kemiskinan yang masih wujud ialah andaian dualisme ekonomi, bahawa ekonomi Malaysia boleh dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu sektor moden dan sektor tradisional.  Wujud banyak pencirian andaian ini, yang boleh ditakrifkan dari segi istilah ragam pengeluaran dominan, orientasi atau fokus aktiviti ekonomi, atau integrasi sosiobudaya.  Wujud struktur ekonomi dualistik, yang terdiri daripada sektor moden intensif modal skala besar kapitalis, dikuasai oleh komersial dan kepentingan perindustrian asing  dan bukan Melayu beroperasi berasaskan ekonomi eksport utama pada satu pihak, dan prakapitalis, iaitu kaum tani atau sektor tradisional intensif buruh skala kecil, dikuasai oleh orang Melayu beroperasi pada campuran orientasi eksport (getah dan baru-baru ini kelapa sawit) dan aktiviti  sara diri (penanaman padi dan perikanan) pada satu pihak yang lain (Kamal, 1976: 24).

Dalam teori Aziz, akar umbi kemiskinan orang Melayu berpunca daripada tiga faktor, iaitu pengabaian, produktiviti yang rendah, dan eksploitasi pengeluaran tani (dalam kedua-duanya, iaitu eksportnya dan orientasi sara dirinya) oleh orang tengah monopoli-monopsoni. Maka, kemiskinan mereka menunjukkan dengan sendiri dalam keberhutangan luar bandar yang ekstrem, pemecahan tanah, dan masalah penyewaan yang kronik, yang memperkukuh pemakanan yang rendah, pendidikan yang rendah, produktiviti yang rendah, dan pendapatan rendah isi rumah luar bandar dalam kitaran ganas kemiskinan.  Meskipun tiga punca utama kemiskinan  dikenal pasti dalam teori ini, peranan utama faktor institusi, iaitu eksploitasi, adalah sah (Kamal, 1976: 25).

Namun begitu, hujah Kamal Salih, teori Aziz dibatasi oleh fokus yang terlalu sempit tentang eksploitasi.  Dalam konteks yang terhad ini, fokus itu menyetempatkan wawasan Aziz hanya pada eksploitasi petani, nelayan, dan pekebun kecil getah Melayu oleh orang tengah bukan Melayu.  Oleh itu, beliau cenderung mengabaikan proses yang lebih luas yang terlibat dalam pewujudan dan pengagihan (dalam  istilah ekonomi politik, perampasan atau ekspropriasi) lebihan ekonomi, mengabaikan peranan sektor asing, iaitu protagonis penting, selain golongan elit dan kaum tani dominan lain dalam masyarakat luar bandar Melayu sendiri.  Seterusnya, dalam mempertimbangkan hanya dimensi kemiskinan bandar, beliau mengabaikan kuasa penjelasan yang mungkin terletak dalam proses hubungan bandar-luar bandar, bukan hanya semata-mata impak penembusan sektor tradisional luar bandar oleh unit sosioekonomi bandar yang dominan, tetapi juga akibat struktur agraria yang berubah di kawasan luar bandar kepada bentuk ekonomi bandar (Kamal, 1976: 27).

Hujah Kamal Salih, pengehadan analisis struktur Aziz tentang kemiskinan, oleh itu, adalah akibat kategori struktur yang terbatas, yang tidak mencerminkan sifat sebenar realiti.  Dalam struktur beliau yang dipermudahkan, kumpulan bukan Melayu kecil terikat dengan sistem nasional dan antarabangsa agen pengagihan (litar atasan), memerah  sewa monopoli-monopsoni dengan menjalankan fungsi menjaga pintu (pemasaran, pemberian pinjaman wang, dan pembarangan) untuk kaum tani yang dikuasai, terperangkap dalam cengkaman yang sangat kuat daripada  keberhutangan yang meningkat, produktiviti yang merosot menerusi kehilangan insentif, nyah pemodalan (decapitalization), dan kecekapan yang terbenam tidak dipampas oleh input teknologi yang meningkat atau inovasi organisasi lain… Dengan tekanan penduduk yang berterusan dan pergantungan isi rumah semakin meningkat, maka proses pengumpulan oleh kelas monopoli-monopsoni membawa kepada kemiskinan yang semakin menjadi-jadi dalam kalangan orang Melayu luar bandar, Kemiskinan luar bandar menurut teori ini, dengan itu, akibat proses dialektik yang betul-betul  terbatas kepada percanggahan etnik dalam masyarakat luar bandar (Kamal, 1976: 27).

Dalam Siri Rencana Anugerah Merdeka yang Ungku Aziz merupakan penerima sulung anugerah ini, iaitu pada tahun 2008,  Nurul Halawati Azahari, antaranya menulis, “Profesor Diraja Ungku Aziz Ungku Abdul Hamid,  sungguhpun bukanlah seorang usahawan, diplomat, ahli politik, dan seorang menteri, hasratnya menjadi seorang intelektual tidak menghalang beliau mendekati masyarakat.

Pelaksanaan Dasar Ekonomi Baru (DEB), menurut Ungku Aziz,  adalah seiring dengan maksud utama teori kemiskinan beliau, iaitu untuk membasmi kemiskinan (Aziz Zariza, 1982: 21).  DEB yang diperkenalkan akibat Peristiwa 13 Mei 1969,   seperti ditegaskan Perdana Menteri Tun Abdul Razak Hussein, “cuma satu cara untuk mengelakkan berlakunya peristiwa itu, iaitu menyusun semula seluruh ekonomi dengan menghapuskan kemiskinan untuk semua rakyat Malaysia, tanpa mengira kaum dengan menambah penyertaan bumiputera dalam kehidupan ekonomi negara.” 

(Dipetik daripada Bab Satu, Pemerkasa Menara Gading, yang diperoleh melalui e-Sentral.)

Tindakan Afirmatif dan Pembasmian Kemiskinan

KHAMIS, 29 Ogos 2019
Oleh: ZULKIFLI SALLEH

Apabila DEB berakhir pada tahun 1990, didapati tindakan afirmatif dari segi pembasmian kemiskinan mencapai kejayaan yang besar apabila “kemiskinan mutlak dalam kalangan orang Melayu dikurangkan daripada 64.8 peratus pada tahun 1970 kepada 20.4 peratus pada tahun 1990” (Gomez, Saravanamuttu, dan Maznah, 2013: 9).  Pengurangan kemiskinan ini dihasilkan oleh kedua-duanya, iaitu pertumbuhan ekonomi yang pesat berikutan perindustrian dan tindakan afirmatif kerajaan yang tersebar luas, terutamanya dalam sektor luar bandar dan pendidikan (Ragayah, 2013: 56).

Telah diakui akan peranan pendidikan dalam meningkatkan produktiviti  dan tahap pendapatan, dengan itu, DEB memberikan tumpuan terhadap pendidikan untuk cara membasmikan kemiskinan dan menyusun semula masyarakat.  Dua dekad pelaksanaan DEB pertumbuhan yang sangat besar kaum bumiputera menjadi terpelajar  pada semua tahap, rendah, menengah, dan tertiari, dan dalam semua bidang.  Program pendidikam, termasuk kuota pengambilan masuk ke universiti, biasiswa, dan subsidi lain dalam bidang pendidikan, membantu bumiputera meningkatkan kapasiti perolehan upah mereka, yang membawa kepada pengurangan petunjuk kemiskinan (Ragayah, 2013: 52).

Namun begitu, pada penghujung perkhidmatannya sebagai Perdana Menteri, Dr. Mahathir  Mohamad kelihatan mula berundur daripada program tindakan afirmatif dan mula menerima pakai meritokrasi, misalnya  dalam bidang pendidikan, iaitu “menawarkan untuk melepaskan kuota bumiputera untuk kemasukan ke universiti”  (Karim, 2003: 138).  Perubahan ini, iaitu daripada sistem kuota kepada meritokrasi, menurut pemerhatian Muhammed Abdul Khalid, “menghalang mobiliti sosial golongan miskin dan bumiputera” (Muhammed, 2014:  168). Muhammed menjelaskan bahawa sistem kuota yang digantikan dengan sistem meritokrasi pada Januari 2003, dan akibatnya, bukan bumiputera mempunyai bahagian yang lebih besar kemasukan ke universiti awam.  Misalnya, pengambilan pada tahun 2004 menunjukkan bukan bumiputera menerima manfaat paling banyak daripada anjakan dasar ini, dengan pelajar India dan Cina masing-masing meningkat sebanyak 46 peratus dan 36 peratus, pelajar bumiputera hanya meningkat sebanyak 10 peratus. Angka pada tahun sebelumnya menunjukkan pelajar Cina melihat pengambilan mereka meningkat sebanyak 27 peratus pada tahun 2003 berbanding dengan tahun 2002, manakala pelajar bumiputera meningkat tiga peratus (Muhammed, 2014: 169). Muhammed juga membandingkan jurang pendapatan relatif antara bumiputera dengan Cina dalam era tiga Perdana Menteri, yang menurut beliau, pascatahun  2009, menyaksikan jurang tersebut semakin melebar. Jurang pendapatan relatif melebar sebanyak 10 peratus dalam tempoh 2009 – 2012, iaitu era Perdana Menteri Najib Tun Abdul Razak, manakala jurang ini dipotong separuh semasa pentadbiran Tun Abdullah Badawi.  Sebagai perbandingan, ketika era Mahathir, jurang pendapatan antara Cina dengan bumiputera dipotong kira-kira 10 peratus (Muhammed, 2014: 94 – 95).

(Dipetik daripada Bab Sepuluh, Pengukir Sejarah Pembina Bangsa, yang dapat diiperoleh melalui e-Sentral.)

KRIS dan Bayangan Kemerdekaan

RABU, 21 Ogos 2019
Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

KRIS atau Hodosho ditubuhkan pada 3 Julai 1945 di Asrama Jururawat Taiping, kemudian dipindahkan ke tingkat tiga bangunan Sekolah St. George Taiping.” Mustapha Hussein dalam memoirnya menulis penubuhan KRIS, yang menurut beliau, singkatan Kekuatan Rakyat Istimewa dan bukannya Kekuatan Rakyat Indonesia Semenanjung – nama yang terdengar selepas Jepun menyerah kalah  (Insun Sony, 1999: 363 – 364; 383, nota 2).  Mustapha menceritakan perihal  KRIS  dalam Bab 25 “Hodosho dan Pertubuhan KRIS (Kekuatan Rakyat Semenanjung) Julai – Ogos 1945.”  Catatan lain mengatakan KRIS ditubuhkan dalam mesyuarat yang berlangsung pada 4 atau 5 Mei 1945 di rumah Ibrahim Haji Yaacob di Tanjong Katong, Singapura (Cheah, 2014: 115; Ramlah, 2009: 52). Itagaki Yoichi daripada  Chosabu (jabatan penyelidikan) membantu Ibrahim Haji Yaacob menubuhkan KRIS yang bertujuan mencapai kemerdekaan nasional (Akashi dan Yoshimura,  2013: 13, rujuk juga hlm. 17).  Sementara itu, menurut Akashi Yoji, pada malam 5 Mei 1945, Akamatsu Kaname dan Itagaki Yoichi berjumpa dengan Ibrahim dan menggesa beliau mengumpulkan komrad bekas KMM beliau dan membincangkan gerakan kemerdekaan Melayu, yang mereka namakan KRIS, versi Melayu Pusat Tenaga Rakyat Indonesia  (Akashi, 2013: 166).

Dalam menyingkap latar belakang penubuhan KRIS, Cheah Boon Kheng menulis, “kesabaran Ibrahim Haji Yaacob akhirnya mendapat ganjaran apabila kedudukan Jepun dalam peperangan terus merosot.”  Jepun mempercepatkan rancangan mereka untuk kemerdekaan Indonesia pada Mei 1945, dua pegawai awam Jepun, iaitu Itagaki Yoichi dan Profesor Akamatsu bersimpati pada keputusan Kesatuan Melayu Muda (KMM) untuk menyokong idea Indonesia Raya.  Dalam mesyuarat yang berlangsung di rumah Ibrahim itu, yang dihadiri oleh tujuh atau lapan anggota KMM, termasuk Onan Haji Siraj, Itaki bermula dengan menjelaskan, “Apa yang saya katakan malam ini tidak rasmi, tetapi kemerdekaan Malaya menjelang tiba.  Supaya bersedia untuk ini, anda sepatutnya semuanya mula membuat persediaan. Hari ini saya memperoleh kebenaran Ketua Turus supaya Ibrahim dapat berfungsi sebagai pemimpin gerakan nasionalis Melayu. Saya harap anda berfikir dengan serius tentang perkara ini” (Cheah, 2014: 114 – 115).

Walau bagaimanapun, Ibrahim menjawab bahawa mereka tidak memulakan apa-apa tanpa Mustapha Hussain, Naib Presiden KMM.  Untuk menggerakkan 800 orang komrad, sokongan beliau diperlukan.  Memburukkan lagi keadaan, Mustapha tidak mahu bekerjasama dengan Jepun sejak kejadian beliau ditendang dan ditempeleng oleh askar Jepun.  Itagaki melahirkan rasa kesal atas kejadian itu dan berjanji untuk menemani Ibrahim ke Taiping, tempat Mustapha tinggal untuk memujuk beliau menyertai gerakan itu  (Cheah, 2014:  115 – 116; rujuk juga Insun Sony, 1999: 364 - 365).

Pada mulanya, Mustapha enggan menyertai KRIS kerana beliau tidak mempercayai jaminan Itagaki bahawa Jepun akan memberikan kemerdekaan kepada Malaya. Itagaki dan Profesor Akamatsu cuba meyakinkan Mustapha, dan mengatur seluruh kumpulan untuk bertemu dengan Jeneral Umezu, iaitu Somubucho Malai Gunsei Kanbu baharu.  Dalam pertemuan itu, Umezu mengaku secara jujur bahawa dasar Jepun terhadap gerakan nasionalis Melayu selama ini silap. Mereka sedar perkara ini sudah terlewat. Mereka mesti mengubah dasar mereka.  Jepun  sepatutnya kini melakukan yang terbaik untuk memberikan respons terhadap keinginan  nasionalistik  mereka (Cheah, 2014:  116; rujuk juga Insun Sony, 1999: 366).

Lima hari selepas penubuhan KRIS, Itagaki, Ibrahim, dan Mustapha mengunjungi Umezu.  Dalam pertemuan itu, Umezu membuat kenyataan yang menyebabkan para tetamu tercengang, bahawa “tentera Jepun melakukan kesilapan asas dalam dasar kerakyatan terhadap orang Melayu.  Meskipun mungkin agak terlewat untuk membetulkan kesilapan, Umezu berjanji melakukan yang terbaik dalam menggalakkan aspirasi nasional Ibrahim dan Mustapha. Pengakuan terus terang Umezu itu mendorong Ibrahim dan Mustapha menari keriangan, dan Ibrahim dengan segera memulakan pengambilan komrad untuk mengatur pejabat KRIS tempatan (Akashi, 2013: 166).

Versi Mustapha Hussain menunjukkan bahawa perbincangan itu berlangsung dalam suasana yang tegang. Mustapha menggunakan kesempatan itu untuk melanyak Jepun yang enggan memenuhi tuntutan KMM untuk kemerdekaan Tanah Melayu.  “Saya banyak bertikam lidah dengan pegawai Jepun, termasuklah juga Jeneral Umezu dan Profesor Itagaki” (Insun Sony, 1999; 372) Beliau meradang  apabila para pegawai, termasuklah Jeneral Umezu mengatakan bahawa mereka  tidak boleh memberikan kemerdekaan kepada orang Melayu begitu  sahaja sebab apa kata orang lain jika kemerdekaan diberikan tanpa apa-apa perjuangan.  Lagipun, orang Melayu tidak sanggup memperjuangkan kemerdekaan.  Bahkan, Mustapha meminta mereka menarik balik kata-kata “tidak sanggup,” dengan membangkitkan sejarah orang Melayu bersampan membuka bandar Manila dan mereka belayar ke Pulau Kyushu, di selatan kepulauan Jepun, dan membuka tanah di situ (Insun Sony, 1999: 372). 

Mustapha yang mengaku bahawa beliau memainkan peranan aktif dan secara langsung dalam gerakan KRIS (Insun Sony, 1999: 364), juga memberitahu bahawa “yang memujuk saya melibatkan diri dalam KRIS ialah Dr. Burhanuddin al-Helmy dan bukannya Ibrahim Haji Yaacob” (Insun Sony, 1999: 366).  Walau bagaimanapun, dalam kesibukan beliau dan Dr. Burhanuddin menggubal Perlembagaan Malaya Merdeka dan menyiapkan bahan untuk badan baharu, iaitu KRIS, mereka teringat akan Ibrahim.  Mereka pergi memberitahu Jeneral Umezu bahawa mereka tidak boleh berbuat sesuatu jika tanpa pimpinan Ibrahim, kerana bagi mereka, Ibrahim adalah seperti Sukarno.  Jika Sukarno ketua bagi rakyat Indonesia, maka Ibrahim  pula ketua bagi rakyat Malaya (Insun Sony, 1999: 374).

  Pada bulan Julai 1945, beberapa minggu sebelum  menyerah diri, Jepun memutuskan untuk menyegerakan rancangan mereka untuk memberikan kemerdekaan kepada Indonesia. KRIS yang muncul di bawah Ibrahim  Yaacob,    bertujuan untuk menggalakkan idea Indonesia Raya dan pada amnya, memperluas konsep kebangsaan Melayu (Comber, 2007: 51).  KRIS melalui Ibrahim Haji Yaacob, Dr. Burhanuddin al-Helmy, dan Mustapha Hussain benar-benar membuat persiapan kemerdekaan Tanah Melayu yang dijanjikan oleh Jepun. “Pada 11 Ogos 1945, pihak Hodosho membawa Ibrahim dan Dr. Burhanuddin ke Pulau Pinang untuk bertemu dengan Komodor Flotilla kapal selam Jepun yang bertanggungjawab ke atas Stesen Radio di Pulau Pinang, dan izinnya amat mustahak untuk proklamasi kemerdekaan Malaya, pada 17 Ogos.  Mustapha yang tidak turut serta kerana sibuk menguruskan penyiapan kertas kerja Kongres KRIS dan Perlembagaan Malaya Merdeka.  Jika kongres ini berlangsung di Station Hotel, Kuala Lumpur, maka ditetapkan di Taiping perisytiharan Malaya Merdeka akan dilakukan pada 17 Ogos 1945 melalui Stesen Radio di Pulau Pinang dan bukannya di Jakarta, seperti yang dimasyhurkan”  (Insun Sony, 1999: 375).

Pada 12 Ogos 1945, Sukarno dan Hatta dalam perjalanan pulang dari   pertemuan dengan Fil Marsyal Terauchi, Pemerintah Tertinggi angkatan tentera Jepun di Asia Tenggara di Saigon, singgah di Taiping.  Menurut Mustapha Hussain, pegawai Jepun menjemput beliau dan Ibrahim ke sana untuk bertemu dua pemimpin Indonesia itu.  Beliau menolak jemputan itu kerana kesuntukan masa untuk menyediakan persiapan Kongres KRIS dan kerana kakinya amat lemah (Insun Sony, 1999:  375).  Ibrahim, Itagaki, dan beberapa orang pegawai KMM yang tiba dari Singapura pergi bersama-sama Jeneral Umezu untuk mengalu-alukan rombongan Indonesia itu.  Menurut laporan Ibrahim, beliau memberitahu Sukarno dan Hatta bahawa orang Melayu ingin mencapai kemerdekaan untuk Malaya (tidak termasuk Singapura) dalam Indonesia Raya.  Beliau juga mencadangkan bahawa “kemerdekaan Malaya” akan diisytiharkan pada akhir Ogos (sama ada pada masa yang sama dengan atau selepas proklamasi Indonesia), dan lapan orang delegasi, termasuk beliau dan Sultan Abdul Aziz dari Perak, akan menghadiri upacara kemerdekaan di Jakarta.  Sukarno dan Hatta kelihatan akur dengan  semangat berkobar-kobar Ibrahim itu (Cheah, 2014: 118 – 119;  lihat juga Mohamad Muzamil, 2015: 165).  Dalam perundingan itu, kedua-dua  pihak bersetuju menetapkan tarikh kemerdekaan Tanah Melayu dan Indonesia adalah pada September.  Tarikh itu kemudian dipercepat ke 24 Ogos 1945 (Mohamed Salleh, 2016: 53).Walau bagaimanapun, wujud versi yang bercanggah tentang sambutan atau respons anggota rombongan bersama-sama Sukarno, yang jelas menampakkan Ibrahim yang beria-ia sangat. Hal ini demikian, kerana ada anggota rombongan Indonesia  yang menolak idea kesatuan Indonesia Raya (Cheah, 2014: 119). 

 Dr. Burhanuddin turut hadir dalam pertemuan itu (Funston, 1980: 119; Mohamad Muzamil, 2015: 165), tetapi beliau hanya mengiakan semua perundingan  (Ramlah, 2003: 27). Mohamad Muzamil Mohamad Noor nampaknya  terkeliru apabila beliau menulis, “pertemuan itu memberikan idea kepada Ibrahim dan Dr. Burhanuddin untuk menubuhkan KRIS pada tahun yang sama” (Mohamad Muzamil, 2015: 165), sedangkan KRIS telah pun ditubuhkan  sebelum  pertemuan  terebut.

Sasterawan Negara, Abdullah Hussain menceritakan detik pertemuan antara Dr. Burhanuddin dengan Harun di Singapura. Dalam pertemuan itu juga Dr. Burhanuddin menceritakan pertemuan antara beliau dan Ibrahim Haji Yaacob dengan Sukarno, Hatta, dan Hadji Kiai Mas Mansur di Taiping dahulu. Beliau memberitahu timbul masalah memilih jalan untuk memerdekakan Tanah Melayu.  Sukarno dan rombongannya  belum bersedia menerima Malaya dalam Negara Kesatuan Indonesia, sebab mereka hanya akan mengumumkan kemerdekaan bagi kawasan yang dulunya dikenali sebagai Hindia Belanda saja (Abdullah, 2006: 217).  Dengan penjelasan ini  terbukti  bahawa  Sukarno tidak mengalu-alukan gagasan  Ibrahim Yaacob.  Dan, Ibrahim sendiri ketika itu menyedari usahanya untuk mencapai kemerdekaan Tanah Melayu bersama-sama Indonesia menemui jalan buntu.  Beliau juga “tidak sanggup mengambil langkah seperti Indonesia, iaitu mengumumkan kemerdekaan Tanah Melayu kerana beliau khuatir tindakannya itu  tidak akan mendapat sokongan padu daripada seluruh rakyat sehingga boleh mencetuskan huru-hara yang akan membuka  peluang dan memberikan alasan kepada Inggeris untuk menindas kemerdekaan tersebut sebab tidak direstui oleh rakyat berbilang kaum” (Abdullah, 2006: 217).

Dengan penjelasan  itu, maka tanda tanya tentang pendirian Sukarno terhadap cadangan Ibrahim itu telah terjawab. Ibrahim sendiri dapat merasakan harapan besarnya berkecai, dan pada waktu itulah beliau teringat akan gurunya. Seperti yang diberitahu oleh Dr. Burhanuddin kepada Harun bahawa Ibrahim berkata, “Kalau ada cikgu Harun dia tentu mahu merdeka sekarang ini juga, tanpa menunggu persetujuan kaum-kaum lain lagi, sebab negara ini negara Melayu”  (Abdullah, 2006: 217). 

(Dipetik daripada Bab Tujuh, Pengukir Sejarah Pembina Bangsa, yang dapat diperoleh melalui e-Sentral) 

Selepas Pendudukan Jepun: Catatan Ringkas

RABU, 21 Ogos 2019
Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Kekalahan Jepun dan kedatangan semula Inggeris merupakan detik runcing di Tanah Melayu, terutamanya terhadap orang Melayu.  Ketika Pendudukan Jepun di Tanah Melayu selama tiga tahun enam bulan, orang Cina menerima layanan buruk dan banyak yang dibunuh oleh Jepun.  Sebaliknya, orang Melayu, secara relatifnya, menerima layanan baik daripada Jepun.  Jepun selama pemerintahan mereka di Tanah Melayu, melaksanakan dasar pro-Melayu dan anti-Cina. Perbezaan layanan yang diberikan oleh Jepun terhadap orang Cina dan orang Melayu memarakkan lagi  perseteruan antara kedua-dua kaum ini, seperti yang dicatatkan oleh Leon Comber, “perasaan benci-membenci yang telah wujud sekian lama menyebabkan pecahnya rusuhan kaum antara orang Melayu dengan orang Cina yang serius dalam tempoh kira-kira sebulan selepas Jepun menyerah diri dan kembalinya Inggeris” (Comber, 2007: 54).  Perasaan perkauman menampakkan ketegangan ketika pemerintahan Jepun. Orang Melayu dan orang Cina lebih terpisah dalam kehidupan semasa zaman peperangan (Abdul Rahman, 2015: 8). Tambahan pula, “Jepun memberikan keutamaan kepada orang Melayu untuk menyertai perkhidmatan pentadbiran, polis, dan tentera tempatan, yang menyebabkan timbul perasaan benci yang kuat dalam kalangan orang Cina terhadap orang Melayu, terutamanya apabila Jepun menggunakan unit tentera Melayu menentang kuasa tentangan Cina” (Ariffin, 2015: 42; rujuk juga Abdul Rahman, 2015: 9).

Akibat kekejaman Jepun, banyak orang Cina menyertai Tentera Rakyat Malaya Menentang Jepun (Malayan People’s Anti-Japanese Army – MPAJA) yang didukung oleh Parti Komunis Malaya (PKM). “Menjelang kedatangan semula Inggeris ke Tanah Melayu, MPAJA bermaharajalela dengan mengetepikan undang-undang.  Mereka menggunakan undang-undang sendiri untuk membicarakan orang (kebanyakannya orang Melayu) yang disyaki bekerjasama dengan Jepun (Comber, 2007: 54; Abdul Rahman, 2015: 9; rujuk juga Ariffin, 2015: 45).  MPAJA juga cuba merampas kuasa dan menggulingkan Sultan Kedah dan merancang  menculik Sultan Abu Bakar di Pahang.  Di Kota Bharu pula, kumpulan gerila Cina dari Kuomintang mengambil alih bandar itu dan menanamkan rasa takut dalam kalangan rakyat tempatan (Ariffin, 2015: 43 – 45). 

Keganasan disahut dengan keganasan – itulah yang benar-benar berlaku ketika itu.   “Banyak kejadian rusuhan kaum yang berlaku ekoran tindakan ganas MPAJA, seperti yang berlaku di Batu Pahat, Sungai Manik, dan Sabak Bernam, dalam usaha orang Melayu berindak balas terhadap keganasan orang Cina.  Pada 30 Disember 1945, kira-kira 100 orang Cina menyerang kampung Melayu di Lambur, Perak” (Abdul Rahman, 2015: 9).

Tatkala Tanah Melayu terjebak ke dalam kancah anarki, “Inggeris yang bersiap sedia untuk kembali semula, Jabatan Timur Pejabat Tanah Jajahan Inggeris segera membuat rancangan dan menggubal perlembagaan Tanah Melayu yang berbeza sama sekali, yang dikenali sebagai Malayan Union.  Tujuannya adalah untuk menyelaraskan dan menyatukan pentadbiran Tanah Melayu, dan memperkenalkan kerakyatan yang sama bagi tujuan memenuhi tuntutan orang bukan Melayu untuk memikul sebahagian tanggungjawab dalam pentadbiran negara” (Comber, 2007: 55). Rancangan Malayan Union yang dirangka pada masa perang oleh Jabatan Tanah Jajahan diwujudkan hanya enam  bulan selepas Pendudukan Jepun ke atas Tanah Melayu.  Sir Harold MacMichael yang ditugaskan untuk merundingkannya dengan Raja-Raja Melayu tiba pada bulan Oktober 1945. Beliau telah pun menemui kesembilan-sembilan Raja Melayu pada bulan Disember 1945 dan mendapatkan persetujuan mereka terhadap cadangan yang baharu itu (Comber, 2007: 59).  Malayan Union terdiri daripada semua negeri Melayu, termasuk Pulau Pinang dan Melaka, tetapi tidak termasuk Singapura.

Pada 22 Januari 1946, kerajaan British mengeluarkan Kertas Putih mengandungi butiran tentang dasar Malayan Union, antaranya Malayan Union yang akan dibentuk diketuai oleh seorang gabenor Inggeris. Raja-Raja Melayu hanya berkuasa dalam urusan adat dan agama Islam sahaja. Taraf kewarganegaraan akan diberikan kepada orang bukan Melayu yang berumur 18 tahun ke atas dan telah tinggal selama 10 tahun di Malayan Union dari tempoh 15 tahun sebelum 15 Februari 1942 (Nik Anuar, Muhammad dan Abd. Ghapa, 2011: 77).  Wujudnya Malayan Union bermakna pengambilalihan kuasa Negeri-Negeri Melayu dan taraf Raja-Raja Melayu dikurangkan menjadi patung-patung sahaja dalam soal-soal agama (Comber, 2007: 59).

British boleh dikatakan memperkenalkan Malayan Union pada masa yang silap dan juga silap percaturan, atau gagal memahami “mood” atau perasaan orang Melayu ketika itu.  Satu demi satu malapetaka atau krisis yang melanda menyebabkan orang Melayu semakin berani dan tabah: “alah bisa tegal biasa.” Kesan Pendudukan Jepun masih segar dalam ingatan mereka, bukan sahaja kekejaman, bahkan yang lebih penting, kesannya yang  meniupkan dan membangkitkan nasionalisme  dalam kalangan orang Melayu. Seperti yang diperhatikan oleh John Funston, kesan  Pendudukan Jepun hampir pasti menandakan titik tolak yang besar dalam perkembangan politik Melayu.  Pendudukan itu mempolitikkan kaum tani Melayu hingga ke takat yang mereka dapat digerakkan dan digembleng sebaik-baik sahaja selepas perang, dan memberi mereka yang telah pun mempunyai kesedaran politik keyakinan baharu dalam perjuangan menentang kolonialisme  (Funston, 1980:  35).  Tambahan pula,  ketika itu, Tanah Melayu bergolak dan orang Melayu merasakan diri mereka terancam akibat keganasan  yang dilakukan oleh pertubuhan yang mewakilik orang Cina.  “Satu faktor yang menambahkan lagi perasaan syak wasangka orang Melayu adalah disebabkan oleh bertambahnya kegiatan PKM, yang kebanyakan ahlinya orang Cina” (Comber, 2007:  62). Mereka menempuh pengalaman yang paling pahit akibat kekejaman Kesatuan Rakyat Menentang Jepun (Malayan People’s Anti-Japanese  Union – MPAJU)/MPAJA (Cheah, 2014:  196).

Nasionalisme Melayu pada amnya menerima dorongan seterusnya daripada peristiwa yang berlaku berikutan sebaik-baik sahaja Jepun menyerah kalah.  Sebelum British mampu menduduki semula Tanah Melayu, MPAJA Cina yang paling berpengaruh mewujudkan kawalan pentadbiran de facto mengawal pekan dan kota, pada mulanya melancarkan tindakan balas terhadap orang yang bekerjasama dengan Jepun; iaitu  dalam kebanyakan kes, adalah terhadap orang Melayu.  Orang Melayu yang  terkejut dengan apa yang berlaku, berjaya melawan balik, dan “justeru, menjelang kepulangan semula British ke Tanah Melayu pada tahun 1945, orang Melayu jauh daripada hanyut ke dalam kelenaan politik (political slumber).  Pada ketika itu setiap tiga aliran nasionalisme politik Melayu telah mewujudkan ceruk (niche) khusus masing-masing, meskipun tidak ada satu pun dikembangkan menjadi gerakan massa.  Tiga aliran itu ialah golongan reformis Islam, Kesatuan Melayu Muda (KMM), dan golongan daripada latar belakang aristokrat  (Funston, 1980:  36).

(Dipetik daripada Bab Empat, Pengukir Sejarah Pembina Bangsa, yang dapat diperoleh melalui e-Sentral.)

Sistem Dunia: Konsep dan Debat

ISNIN, 19 Ogos 2019
Oleh:  ZULKIFLI SALLEH  

Boleh dikatakan bahawa pendukung  ragam pengeluaran  juga pendukung  sistem dunia,[i]  misalnya Samir Amin,  Immanuel Wallerstein,   dan Andre Gunder Frank. Sistem dunia  berkaitan dengan teori pergantungan yang diperkenalkan oleh Paul Baran,  Dos Santos, Celso Furtado,  Andre Gunder Frank, dan dikaitkan dengan Amin.  Frank dan Wallerstein pula memperkenalkan teori kemunduran, manakala Amin,  Hamza Alavi, Jairus Banaji, dan  Doug McEachern memajukan konsep “kapitalisme pinggir.”

            Kalangan Marxis yang lebih tradisionalis berpendapat bahawa teori pergantungan radikal, secara fundamental berbeza dengan rangka teoretis materialisme sejarah. Sememangnya, kita diberitahu bahawa “hujah penyarian lebihan” (dikaitkan dengan ahli teori, seperti Baran, Frank, dan Amin) mempunyai dua perkara ini: (1) “eksploitasi dapat dilihat sebagai perhubungan antara negara”, dan (2) “ragam pengeluaran kapitalis ialah ragam pengeluaran yang tidak lengkap, misalnya tidak boleh menjanakan pengeluaran semulanya sendiri.”[ii]

            Dalam kategori sejarah radikal, yang seakan-akan sama seperti ekonomi politik, tidak wujud persoalan bahawa paradigma dominan yang diasaskan oleh Immanuel Wallerstein dalam model sistem-dunianya. Sejak jilid pertama muncul pada tahun 1974, karya beliau menentukan agenda, menyebabkan golongan Marxis ortodoks, apatah lagi ahli teori pemodenan, penganalisis pasaran liberal, dan golongan empirik terkial-kial dalam kebangkitan beliau.[iii] Meskipun teori[iv] sistem dunia diperkenalkan oleh Wallerstein dan Amin,  tokoh Amerika Latin, Raul Prebisch dan Furtado telah mengembangkan dua tema asas untuk teori sistem dunia; pertama, konsep sinkroni tentang struktur sedunia tentang ketidaksamaan hubungan pusat-pinggir, dan kedua, anggapan tentang kemelut sejarah, iaitu tesis diakroni bahawa struktur sinkroni itu muncul pada ketika tertentu dalam sejarah.”[v] Ada penulis atau pengkaji sistem dunia, seperti Ian Roxborough, bermula dengan merujuk dan membincangkan “teori pergantungan” Frank. Menurut Roxborough, salah satu kriteria unggul dalam teori Frank ialah teori itu merangkumi entiti, kawasan, dan juga kelas sosial, dan oleh itu, hubungan antara tuan tanah dengan kaum tani juga menunjukkan satu bentuk ikatan satelit-metropolis, sama seperti ikatan  antara kawasan yang renggang.[vi] Tambah beliau, rangkuman dan penggunaan konsep lebihan bagi menggantikan konsep lebihan nilai Marxislah yang membolehkan Frank mengatasi dua fenomena yang berbeza, iaitu hubungan eksploitasi antara kelas sosial dan hubungan perpindahan nilai antara wilayah ekonomi, dengan metafora satu siri ikatan satelit-metropolis yang menghubungkan kaum tani Bolivia dengan kapitalis New York. Roxborough memetik penjelasan Frank dalam karya awalnya:

            Percubaan untuk menerangkan struktur sosial satelit-metropolis dan perkembangan kapitalisme telah menyebabkan saya tidak menumpukan perhatian sewajarnya, khususnya kepada perhubungan dan struktur kelas.  Ini tidaklah bermakna bahawa analisis kolonial ini mempunyai matlamat sebagai pengganti kepada analisis kelas.  Sebaliknya, analisis kolonial ini bertujuan untuk melengkapkan analisis kelas serta meneroka dan menekankan aspek struktur kelas yang masih kabur dalam negara mundur.[vii]

Walau bagaimanapun, hujah  Roxborough, malangnya, hasrat tidak selalunya dapat ditunaikan. Salah satu kritikan yang dibuat terhadap karya Frank adalah tidak menganalisis hubungan eksploitasi dari segi kelas sosial. Jawapan Frank telah menegaskan lagi perlunya memahami kemunduran dari segi kelas.       

            Menurut Frank, hubungan metropolis-satelit terdapat pada semua peringkat kapitalisme dunia, iaitu antara negara dan dalam sesebuah negara. Proses eksploitasi bermula dalam negara apabila metropolis tempatan mengambil lebihan yang dihasilkan oleh satelit tempatan. Proses ini berterusan ke peringkat yang lebih tinggi dan dalam sistem itu, lebihan ekonomi mengalir ke atas mengikut corak hierarki berangkai sehingga sampai ke peringkat metropolis dunia.[viii]

            Frank dan Wallerstein yang memperkenalkan teori kemunduran adalah antara beberapa orang penulis yang cuba mengutarakan teori yang berlainan daripada teori klasik Marx tentang perkembangan kapitalis dalam bentukan masyarakat pinggir. Mereka menolak pandangan yang menyatakan bahawa kapitalisme bersifat “progresif.”[ix] Penulisan Frank yang berdasarkan pengalaman sejarah negara Amerika Latin, menolak dengan tegas teori dualisme, dan sebaliknya mendakwa bahawa pembangunan dan kemunduran negara membangun merupakan aspek atau kesan proses pembangunan dunia kapitalis. Beliau juga mengutarakan hujah bahawa perkembangan kapitalisme dalam bentukan masyarakat pinggir menghancurkan ragam pengeluaran prakapitalis  dengan amat pesat dalam bentukan masyarakat tersebut, dan menggantikannya dengan hubungan pasaran yang disifatkannya sebagai kapitalis.[x]

            Sebagaimana Roxbrough, Ishak Shari juga mengetengahkan kelemahan besar analisis Frank dan kritikan terhadap beliau. Salah satu kelemahan utama yang ditekankan oleh para penulis, ialah tumpuan Frank kepada hubungan pertukaran untuk menentukan, sama ada sesuatu ragam pengeluaran terus kekal bersifat prakapitalis ataupun telah mengalami perubahan kepada ragam pengeluaran kapitalis. Dengan berbuat demikian, Frank dikatakan mengabaikan keadaan pengeluaran yang berbeza-beza yang terdapat dalam sesebuah bentukan masyarakat pinggir. Frank menggunakan konsep kapitalisme secara longgar dan dengan berbuat demikian, segala bentuk proses kerja dan hubungan pengeluaran telah disifatkannya sebagai kapitalis.  Kriteria utama yang digunakannya ialah penglibatan dan penyerapan proses tersebut dalam rangkaian perdagangan dunia. Sebenarnya, kegiatan pertukaran komoditi dan kemunculan modal komersial atau modal saudagar dengan sendirinya bukan merupakan syarat yang cukup untuk kewujudan kapitalisme. Banyak pengkaji menunjukkan bahawa penggunaan wang dan kegiatan perdagangan komoditi telah dijalankan oleh berbagai-bagai masyarakat yang wujud sebelum kemunculan kapitalisme. Oleh yang demikian, kajian yang bermakna tentang kapitalisme haruslah melibatkan analisis keadaan dalam bidang pengeluaran dan tidak hanya dalam bidang pertukaran dan hubungan pasaran.[xi]

            Kemunculan Wallerstein dengan analisis sistem dunia, yang dikatakan mengemukakan hujah yang sama dengan yang dikemukakan oleh Frank. Wallerstein, yang mencadangkan satu cara radikal bagi menghadapi masalah luaran dalaman, yang merupakan satu persoalan pokok, tetapi tidak terdapat jawapan yang mudah, mengambil sistem dunia sebagai unit analisisnya.  Hujah beliau, negara berdaulat dan masyarakat nasional, bukanlah sistem sosial dan seseorang itu hanya boleh bercakap tentang perubahan sosial dalam sistem sosial. Sistem sosial dalam skema ini ialah sistem dunia.[xii]

            Teori sistem  dunia memberikan tumpuan kepada struktur sistem dunia kapitalis dan ekonomi dunia dan bukan kepada pengalaman pembangunan sesebuah negara tertentu.  Wallerstein mendesak supaya sistem sosial dilihat sebagai satu keseluruhan. Ini bermaksud bahawa sistem kapitalis dunia tidak boleh diubah secara satu persatu, tetapi keseluruhan sekali gus, sama ada dengan keseluruhannya mengalami kehancuran ataupun mungkin menerusi gerakan revolusioner seluruh dunia yang bermula di negara separuh pinggir. Teori ini juga menganalisis proses sejarah yang khusus dan bukan undang-undang/hukum pembangunan yang sejagat. Berdasarkan sistem dunia sebagai unit analisisnya, Wallerstein mentakrifkan apakah pengaruh luaran yang menerangkan kurang pembangunan di negara Dunia Ketiga.  Beliau memberikan perhatian yang terperinci kepada persejarahan struktur dan pertumbuhan ekonomi dunia..[xiii]

            Menurut Wallerstein, sejak abad ke-16 lagi sudah terbentuk satu sistem sosial, iaitu sistem ekonomi dunia kapitalis yang berasaskan pembahagian kegiatan pengeluaran mengikut kawasan, dan segala kegiatan pengeluaran dijalankan dengan tujuan untuk dipasarkan dan mendapatkan keuntungan maksimum. Menurut beliau lagi, sistem tersebut terbahagi kepada tiga kawasan, iaitu “negara pusat,” “negara separuh pinggir,” dan “negara pinggir,” dengan sifat setiap kawasan ditentukan berdasarkan taraf teknik kegiatan pengeluaran dan cara “pengawalan buruh” yang diamalkan oleh golongan berkuasa.[xiv]

            Seperti juga analisis Frank, Wallerstein menegaskan bahawa “negara pusat” membangun dengan mengeksploitasi “negara pinggir.” Oleh yang demikian, beliau sefikiran dengan Frank yang menganggap persoalan peralihan kapitalisme sebagai persoalan hubungan perdagangan dan dikaitkan dengan perkembangan dan pengkhususan. Seperti juga Frank, beliau berpendapat bahawa tidak timbul persoalan peralihan kepada kapitalisme dalam bidang pertanian dalam bentukan masyarakat pinggir.[xv]

            Seperti analisis Frank, pemahaman Wallerstein mengenai asal sistem dunia merujuk kepada perubahan konsep ragam pengeluaran.  Kesimpulannya, sama juga dengan kesimpulan Frank, (iaitu semua bahagian dalam sistem dunia adalah dianggap sebagai kapitalis). Hujah Wallerstein:

            Hubungan pengeluaran yang menjadi takrif kepada sesuatu sistem ialah hubungan pengeluaran kepada keseluruhan sistem, dan sistem pada peringkat ini, pada masa itu, ialah ekonomi dunia Eropah. Buruh bebas memang merupakan suatu ciri yang mentakrifkan sistem kapitalis, tetapi bukanlah buruh bebas dalam keseluruhan perusahaan pengeluaran. Buruh bebas ialah satu bentuk kawalan negara utama, manakala buruh paksa digunakan untuk kerja kurang mahir dalam kawasan pinggir. Kombinasi kedua-duanya ialah inti kepada kapitalisme.[xvi]

Bukan sahaja tidak terdapat perbezaan yang besar antara mereka berdua, bahkan Wallerstein juga terdedah dengan kritikan Laclau bahawa penglibatan dalam ekonomi dunia bukanlah satu alasan yang cukup bagi menganggap sesuatu itu sebagai kapitalis.

            Seorang lagi pendukung sistem dunia, iaitu Samir Amin, menegaskan bahawa kapitalisme telah menjadi satu sistem dunia, dan bukan semata-mata satu rangkaian kepada “kapitalisme nasional.” Oleh yang demikian, kontradiksi sosial yang menjadi ciri sistem kapitalis berlaku dalam satu peringkat dunia, iaitu kontradiksi itu bukanlah antara borjuis dengan proletar dalam setiap negara secara terpisah, tetapi adalah antara golongan borjuis dengan kaum proletar di seluruh dunia.[xvii] Penyataan Amin ini merupakan peralihan daripada peringkat analisis yang sesuai untuk sistem ekonomi kapitalisme (seluruh dunia) kepada struktur sosial (umumnya, pada peringkat nasional).[xviii] 

            Seperti yang dinyatakan sebelum ini, Amin adalah antara yang memajukan konsep “kapitalisme pinggir,” dan beliau bersetuju dengan pendapat asas yang diutarakan oleh pendekatan artikulasi antara ragam pengeluaran, yakni ragam pengeluaran kapitalis dikatakan tidak dapat berkembang di negara membangun dan tersangkut dalam keadaan peralihan yang tersekat. Oleh itu, beliau berpendapat bahawa proses pengumpulan dan perkembangan modal di negara membangun harus dianalisis dalam konteks perkembangan kapitalisme di peringkat antarabangsa yang mengakibatkan pembangunan tidak seimbang antara bentukan masyarakat “pusat” dengan bentukan masyarakat di kawasan “pinggir.”[xix]  Dengan menggunakan konsep “pusat-pinggir” ini, nampaknya Amin sependapat dengan Frank dan Wallerstein. Selain dalam Accumulation on a World Scale: A Critique of the Theory of Underdevelopment, ramalan masa depan sistem dunia Amin dapat diteliti dalam Obsolescent Capitalism: Contemporary Politics and Global Disorder, Dalam buku ini, Amin antaranya menegaskan bahawa kapitalisme yang usang, yang bermaksud sistem ini memasuki keadaan kekacauan kekal, yang akan membawa sama ada, dalam kes terbaik, kepada peralihan panjang kepada sosialisme, ataupun dalam kes teruk, kepada malapetaka dan bunuh diri kemanusiaan.[xx]

            Seorang lagi pengkaji atau penulis yang wajar dinyatakan di sini, iaitu  “geng empat Marxis” – Amin, Frank, dan Wallerstein, ialah Giovanni Arrighi, yang membincangkan penggantian hegemoni sejarah, selepas protohegemoni negara kota Venice dan Genoa di Itali  Renaissance.  Naratif beliau kemudian berpindah kepada tiga hegemoni agung zaman moden, bermula dengan Republik Belanda pada abad ke-17, kemudian  kemudian hegemoni British dan imperialisme perdagangan bebas pada abad ke-19, dan akhir sekali, hegemoni Amerika Syarikat dan kebangkitan sistem perusahaan bebas pada abad ke-20.[xxi]  Pemacu rentetan ini ialah, pengumpulan modal.

            Perbincangan tentang konsep dan perdebatan tentang sistem dunia, memberikan gambaran umum  bahawa sistem itu wujud ketika zaman kapitalisme dan bukannya zaman prakapitalisme.  Seperti yang ditegaskan oleh Wallerstein, “dunia yang kita diami sekarang, iaitu sistem-dunia moden, mempunyai asal-usulnya pada abad ke-16. Sistem-dunia ini ketika itu  bertempat hanya bahagian dunia, terutamanya di bahagian Eropah dan Amerika, dan kemudiannya berkembang ke seluruh dunia. Sistem-dunia ialah dan selalunya ekonomi-dunia.  Sistem-dunia ialah dan selalunya ekonomi-dunia kapitalis.”[xxii] Tambah beliau, kapitalisme bukan hanya semata-mata kewujudan orang atau firma yang mengeluarkan barang untuk dijual dalam pasaran dengan hajat untuk memperoleh untung. Orang dan firma sedemikian telah pun wujud sejak beribu-ribu tahun di seluruh dunia. Bukan juga kewujudan orang yang bekerja untuk upah cukup sebagai  takrif. Buruh upah juga diketahui sejak beribu-ribu tahun.  Kita hanya dalam sistem kapitalis apabila sistem itu memberikan keutamaan kepada pengumpulan modal  tidak habis-habis. Dengan menggunakan takrif tersebut, hanya sistem-dunia yang mempunyai sistem kapitalis. Pengumpulan tidak habis-habis merupakan konsep yang sangat mudah: bermaksud bahawa orang dan firma mengumpulkan modal untuk menambah lebih banyak modal, proses yang berterusan dan tidak henti-henti.[xxiii] Bagi Wallerstein, ekonomi-dunia dan sistem kapitalis bergerak seiringan. Sistem kapitalis tidak boleh wujud dalam mana-mana rangka, kecuali dalam ekonomi-dunia. Berdasarkan takrif dan konsep tersebut seolah-olahnya sistem dunia hanya relevan atau berkaitan dengan zaman  kapitalis  dan tidak ada kena mengena dengan zaman prakapitalis.

            Namun begitu, oleh sebab kajian sistem dunia terus berkembang, maka  beberapa “teori” atau analisisnya baharu dapat dikenal pasti.  Beberapa orang  pengkaji atau penulis lain, dan bahkan  Frank  sendiri    tidak membiarkan sistem dunia mereka  terikat dengan  dunia kapitalis semata-mata.  Frank jelas  cuba menjauhkan dirinya daripada “sistem dunia moden” Amin dan Wallerstein.

---

[i] Sesetengah pengkaji, misalnya Immanuel Wallerstein menggunakan sempang untuk sistem-dunia dan dua subkategorinya, iaitu ekonomi-dunia dan empayar-dunia. Sempang diletakkan bertujuan untuk menandakan bahawa kita tidak bercakap tentang sistem, ekonomi, empayar (seluruh) dunia ini, tetapi tentang sistem, ekonomi, empayar yang ialah dunia (akan tetapi, kemungkinan dan memang biasanya, tidak merangkumi seluruh dunia). Ini merupakan konsep penting untuk digarap. (Rujuk  Immanuel Wallerstein, 2005. World-System Analysis: An Introduction. Cetakan Kedua. Durham: Duke University Press, hlm. 16 – 17.) Saya akan mengekalkan penggunaan asal pengkaji atau penulis, sama ada  sistem-dunia ataupun tanpa sempang, sistem dunia.

[ii] John Bellamy Foster, 2014. The Theory of Monopoly Capitalism, hlm. 160.

[iii] M.N. Pearson, 1997.  “World-System Before Capitalism”, dlm. Sydney Studies in Society and Culture, Jilid 15, hlm.  163.

[iv] Wallerstein keberatan menggunakan istilah “teori,” sebaliknya beliau menggunakan analisis sistem-dunia. (Rujuk Immanuel Wallerstein, 2004. The Uncertainties of Knowledge. Philadelphia: Temple University Press, hlm. 83.)

[v] Rahimah Abdul Aziz, 2001. Pengantar Sosiologi Pembangunan, hlm. 100.

[vi] Ian Roxborough, 1983. Teori-teori Kemunduran,  hlm. 61.

[vii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 62.

[viii] Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 88.

[ix] Ishak Shari, 1988. Pembangunan dan Kemunduran: Perubahan Ekonomi Luar Bandar di Kelantan, hlm. 29.

[x] Ishak Shari, 1988, hlm. 31 – 32. Rujuk juga Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 98.

[xi] Ishak Shari, 1988, hlm. 32 – 33.

[xii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 69 – 70. Rujuk juga  Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 100.

[xiii] Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 100 – 101.

[xiv] Ishak Shari, 1988, hlm. 33; Jomo Kwame Sundaram, 1986. A Question of Class:  Capital, the State, and Uneven Development in Malaya,  hlm. 306; Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 101.

[xv] Ishak Shari, 1988, hlm. 34.

[xvi] Ian Roxborough, 1983, hlm. 70.

[xvii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 63 – 64.

[xviii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 64.

[xix] Ishak Shari, 1988, hlm. 42.

[xx] Samir Amin, 2003. Obsolescent Capitalism: Contemporary Politics and Global Disorder. Diterjemah oleh Patrick Camiller. London:  Zed Books, hlm. 92 – 93.

[xxi] Giovanni Arrighi, 2000. The Long Twentieth Century, Bab 1 (hlm. 27 – 84.

[xxii] Immanuel Wallerstein, 2005, hlm. 23; huruf condong oleh beliau sendiri.

[xxiii] Immanuel Wallerstein, 2005, hlm. 24; huruf condong oleh beliau sendiri.