SELASA, 9 September 2014
Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Pelaksanaan Dasar Ekonomi Baru (DEB) sejak awal tahun
1970-an, menyaksikan penglibatan meluas
kerajaan dalam ekonomi, yang boleh ditafsirkan sebagai kemunculan
kapitalisme negara. Namun begitu, sejak tahun 1980-an, kapitalisme
negara memberikan laluan kepada satu daripada
tiga tonggak nasihat Konsensus
Washington, iaitu penswastaan.
Akibat
krisis ekonomi yang berlaku kira-kira empat tahun lalu, disedari bahawa wujud kapitalisme
yang berbeza yang diamalkan di negara tertentu, antaranya kapitalisme
negara. Dalam kalangan negara (country) yang kapitalis negara (state), China sering mendapat perhatian
kerana kebangkitannya sebagai ekonomi kedua terbesar dunia. Kapitalisme negara China yang pernah dilihat
oleh Barat dikatakan sebagai peralihan antara komunisme dengan kapitalisme.
Dalam keluaran 21 – 27 Januari tahun ini (2012), The Economist melalui leaders dan laporan khas, muncul dengan kebangkitan
kapitalisme negara, menegaskan model baru dunia yang sedang muncul. Pada kulit hadapan majalah itu terpampang
gambar Lenin mengacu-acukan cerut seakan-akan membayangkan kebangkitan semula
pemikiran pemimpin revolusioner Rusia berhubung dengan kapitalisme negara. Dalam leaders,
penulisannya bermula dengan merujuk bangunan China Central Television di
Beijing, menara berkembar Petronas di Kuala Lumpur, dan pejabat VTB, penjana
perbankan di Moscow – semua monumen ini akan meningkatkan jenis baru perbadanan
hibrid, disokong oleh negara, tetapi berkelakuan, seperti multinasional sektor
swasta.
Dari
segi sejarah, jelas makalah itu, kapitalisme diarahkan oleh negara bukannya
idea baru, contohnya Syarikat Hindia Timur Inggeris, tetapi sistem ini
mengalami kebangkitan semula yang
dramatik. Pada tahun 1990-an, kebanyakan
syarikat dimiliki negara tidak lebih daripada jabatan kerajaan dalam pasaran
sedang muncul; andaiannya bahawa oleh sebab ekonomi telah matang, maka kerajaan
akan menutup jabatan berkenaan atau menswastakannya.
Adrian
Wooldridge yang menulis “The Visible Hand” dalam laporan khas The Economist itu menegaskan bahawa
krisis kapitalisme liberal Barat yang kebetulan dengan kebangkitan bentuk baru
kapitalisme negara yang sangat berkuasa di pasaran sedang muncul. Era kemenangan pasaran bebas antara tahun
1970 hingga 2000 yang dipelopori oleh Ronald Reagan dan Margaret Thatcher,
terpaksa berhenti bergegar-gegar, dan krisis yang memusnahkan Lehman Brothers
pada tahun 2008, kini melanda banyak negara kaya. Jelas Wooldridge, krisis kapitalisme menjadi
lebih serius oleh kebangkitan alternatif yang lebih kuat, iaitu kapitalisme
negara, yang cuba mengadunkan kuasa negara dengan kuasa kapitalisme. Unsur kapitalisme negara dapat dilihat di
Jepun pada tahun 1950-an dan bahkan Jerman pada tahun 1870-an, kini menyaksikan
ekonomi besar yang paling berjaya di dunia mengamalkan sistem ini, iaitu China
dengan pertumbuhan Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) dalam tempoh 30 tahun
lalu pada purata 9.5 peratus setahun dan
perdagangan antarabangsa sebanyak 18
peratus dari segi volum.
Kapitalisme
negara juga mempunyai beberapa syarikat yang paling berkuasa di dunia. Tiga belas buah firma minyak terbesar, yang
antara firma itu menggenggam lebih tiga perempat rizab minyak dunia, adalah
semuanya disokong oleh negara.
“Kapitalisme
negara,” tulis Wooldridge, “sedang berarak, melimpah ruah dengan wang tunai,
dan diberanikan oleh krisis di Barat. Syarikat negara menguasai 80 peratus
nilai pasaran saham di China, 62 peratus di Rusia, dan 38 peratus di Brazil.
Syarikat tersebut dikira satu pertiga pelaburan langsung asing (FDI) dunia sedang muncul antara tahun 2003 hingga
2010.”
Dalam
laporan khas itu, seperti yang dinyatakan oleh
Wooldridge, tumpuannya adalah terhadap
kapitalisme negara yang baru di dunia sedang muncul dan bukannya terhadap
kapitalisme negara yang lama di Eropah kerana hal ini mencerminkan masa hadapan
berbanding dengan masa lalu. Justeru,
laporan khas itu memerhatikan
terutamanya China, Rusia, dan Brazil. Jelas beliau lagi, kapitalisme negara hari ini
juga menunjukkan kemajuan yang signifikan berbanding dengan kapitalisme negara
yang terdahulu dari beberapa segi:
berkembang pada skala yang sangat luas, China sahaja mempunyai satu
perlima penduduk dunia; muncul bersama-sama dengan begitu pantas, China dan
Rusia membangunkan formula mereka untuk kapitalisme negara hanya pada dekad lalu; dan mempunyai alat
yang canggih yang boleh digunakan pada bila-bila masa, iaitu negara moden
adalah lebih berkuasa berbanding dengan kapitalisme negara sebelum ini.
Meskipun kapitalisme negara mempunyai kelemahan dari
segi melakukan inovasi dan membetulkan dirinya apabila melakukan kesilapan,
diakui bahawa negara kapitalisme semakin kelihatan seperti trend yang
mendatang. Selain itu, kapitalisme negara merupakan musuh yang paling menggerunkan yang kapitalisme liberal pernah hadapi
setakat ini.
Makalah
lain dalam laporan khas menyatakan bahawa kapitalisme negara muncul hampir sama
lamanya dengan kapitalisme itu sendiri.
Dari segi realiti, setiap kuasa yang sedang bangkit perlu bergantung
pada negara untuk menyepak mula pertumbuhan atau sekurang-kurangnya melindungi
industri yang lemah. Namun, jenis baru
kapitalisme negara bermula di Singapura.
Lee Kuan Yew, pengasasnya, ialah Perdana Menteri lebih 30 tahun, dan
tidak berasa penat untuk memperjuangkan “nilai Asia,” yang beliau maksudkan
campuran antara nilai keluarga dengan autoritarianisme.
Selain
laporan khas yang mengandungi 14 halaman dan leaders, melalui dalam talian, The
Economist memuatkan perdebatan antara Aldo Musacchio sebagai pencadang
dengan Ian Bremmer sebagai pembangkang berhubung dengan kapitalisme negara.
Musacchio memulakan hujahnya bahawa negara kapitalisme negara bukan hanya
ekonomi perintah yang dikuasai oleh golongan elit autoritarian. Demokrasi dan autokrasi mengikuti model
ini. Tidak wujud sistem politik tunggal
dalam negara kapitalisme dan tidak wujud model tunggal pengaruh terhadap
ekonomi. Sebaliknya, Ian Bremmer
berhujah bahawa negara kapitalisme bukan sekadar sistem ekonomi. Sistem ini merupakan ciptaan politik yang direka bentuk demi memastikan
bahawa aktiviti pasaran dan kekayaan memenuhi kepentingan negara dan mereka
yang menguasai negara. Hal ini merupakan
alasan utama bahawa kapitalisme negara tidak akan menjadi alternatif berdaya
maju untuk kapitalisme liberal.
Adrian
Wooldridge yang menjadi moderator perdebatan itu berkata bahawa Ian Bremmer
bermula dengan mempertahankan takrif beliau tentang kapitalisme negara
sebagai gagasan politik yang negara gunakan untuk
menggalakkan kepentingan elit politik. Bremmer bersetuju bahawa sesetengah
syarikat kapitalis negara menjadi lebih cekap dengan meniru pasaran. Akan tetapi, setakat ini, syarikat berkenaan
“menuai buah yang tergantung rendah.” Soal beliau, apakah yang akan terjadi
apabila kepentingan ekonomi bertentangan dengan kepentingan ekonomi
negara? Bremmer juga mencatatkan bahawa
organisasi kapitalis negara, daripada syarikat perindustrian kepada dana
kekayaan berdaulat, menyelubungi aktiviti
mereka secara rahsia.
Sementara
Aldo Musacchio, ulas moderator Wooldridge, mengulangi pandangan luas beliau
tentang kapitalisme negara bahawa tidak wujud sistem politik tunggal dalam
kapitalisme negara, sebaliknya keinginan yang sentiasa merebak untuk
menggunakan kuasa negara untuk menggalakkan pertumbuhan ekonomi. Musacchio
menegaskan bahawa kapitalisme negara bertambah baik secara dramatik dari segi
keupayannya untuk berurusan dengan dua kelemahan yang Ian Bremmer kenal pasti,
iaitu kekurangan “pemusnahan kreatif” dan ketidakmampuan Leviathan untuk melakukan inovasi. Negara (countries)
kapitalis negara (state) bersedia
untuk mengorbankan syarikat yang tidak cekap menjadi muflis atau melalui
penswastaan. Negara kapitalis negara juga
mula menguasai seni inovasi, ada kalanya
melalui inovasi beransur-ansur, ada kalanya menerusi keragaman yang lebih
radikal.
Dari
segi takrif, Wooldridge menyatakan pandangannya
adalah di tengah-tengah. Maksudnya, kapitalisme negara ialah sistem
yang negara memacu ekonomi kapitalis menerusi dengan cara mengambil saham yang
signifikan dalam syarikat strategik dan dengan mewujudkan dana kekayaan
berdaulat. “Hal ini membezakan
kapitalisme negara daripada kedua-duanya, iaitu fahaman negara gaya lama dan
campuran ekonomi Eropah.” Beliau memasukkan Brazil dalam kumpulan negara
kapitalis kerana pengaruh kerajaan terlalu merebak, tetapi mengetepikan Norway
kerana bola api antara ahli politik dengan syarikat negara adalah terlalu
tinggi.
Kedua-dua
pendebat, iaitu Musacchio dan Bremmer, dan moderator Wooldridge terpaku dalam
perbahasan takrif kapitalisme negara bahawa jelas tidak ada kesepakatan antara
mereka. Dalam konteks ini, Musacchio
cuba menjelaskan bahawa sebahagian masalah debat ini adalah bahawa orang ramai
melihatnya sebagai fenomena hitam-putih, seperti Perang Dingin, seolah-olahnya
wujud satu pemenang. “Pendirian saya,” jelas Musacchio, “adalah
bahawa kapitalisme negara merupakan alternatif berdaya maju bukannya kerana
sistem ini adalah yang terbaik atau hanya satu sistem yang terus wujud, tetapi
kerana kapitalisme negara terbukti sebagai dinamik dan tidak mudah luntur,
sebagaimana kapitalisme liberal, meskipun wujud kecacatannya.”
Menolak
takrif Bremmer tentang kapitalisme negara yang beliau samakan dengan autokrasi,
bahawa negara kapitalisme negara hanya wujud di negara dengan sistem sistem
ekonomi dan politik yang sama dengan yang diamalkan di China, Rusia, dan
mungkin Myanmar, Musacchio, mengetengahkan kapitalisme negara 2.0: Sistem
hibrid yang kerajaan mempunyai pengaruh yang meluas terhadap ekonomi, sama ada
memiliki atau mengawal syarikat ataupun menerusi peruntukan kredit dan hak
istimewa kepada syarikat swasta. Tersenarai
dalam kapitalisme negara 2.0, menurut beliau, ialah Brazil, India, Korea Selatan, Singapura,
Malaysia, Italy, dan Greece.
Ian
Bremmer dalam hujah balas mengakui bahawa beliau mempunyai pandangan yang
sangat berbeza daripada Aldo Musacchio tentang daya maju kapitalisme negara. “Musacchio ahli ekonomi, manakala saya ahli
sains poliltik. Beliau menumpukan
hujahnya terhadap tanggapan kecekapan dan potensi produktif kapitalisme
negara. Saya menggariskan motif politik
yang mencipta sistem ini dan memberikan amaran bahawa terutamanya pada masa
krisis, pegawai negara akan menggunakan syarikat yang dikendalikan oleh negara
dan alat pelaburan (investment vehicles)
untuk mempertahankan kepentingan negara, bahkan dengan mengorbankan prestasi
ekonomi syarikat dan pelaburan berkenaan.”
Dari
segi persoalan takrif, hujah Bremmer, “sebagai sistem, kapitalisme negara
memerlukan lebih daripada hanya kehadiran syarikat yang dikendalikan oleh
negara dan dana kekayaan berdaulat.
Lagipun, jika kita menganggap setiap syarikat “hibrid” sebagai mewakili
trend ini, hampir setiap negara perindustrian di dunia boleh dianggap kapitalis
negara.” Beliau menolak Norway dan
Brazil sebagai negara (country)
kapitalis negara (state).
Seterusnya,
Bremmer mempersoalkan daya maju kapitalisme negara di tempat yang dipersetujui
bahawa sistem itu muncul. “Adakah Rusia,
China, atau perusahaan yang dimiliki oleh negara Arab Teluk menjadi lebih
berdaya saing sebagai sebahagian jenis ‘kapitalisme negara 2.0’ yang ditegaskan
oleh Musacchio?” Mengetepikan persoalan
bilangan syarikat ini yang semakin meningkat yang bersaing dengan multinasiol
terbesar di dunia, yang sesetengah muncul sebagai pemenang, Bremmer
membangkitkan persoalan, “Jika syarikat benar-benar menjadi berdaya saing,
mengapa mereka masih memerlukan sokongan kewangan dan politik daripada kerajaan
mereka? Mampukah syarikat berkenaan bersaing secara berkesan tanpa
kelebihan ini?
Tidak
dapat dipastikan, apabila mengetengahkan persoalan tersebut, sama ada Bremmer
sedar bahawa banyak bank dan firma kewangan yang perlu diselamatkan
atau dimiliknegarakan oleh kerajaan akibat krisis kewangan tahun
2007-2008. Maksudnya, ketika krisis, syarikat
swasta yang kononnya sentiasa melakukan
“pemusnahan kreatif” dan berdaya saing juga memerlukan perlindungan dan pertolongan
kerajaan.
Sebenarnya,
dalam mana-mana ekonomi, penglibatan kerajaan yang bukan sekadar pengawal selia
adalah penting; pasaran tidak boleh dibiarkan bergerak sebebas-bebasnya kerana
ini boleh membawa padah, seperti yang dapat dilihat dalam krisis kewangan
semasa. Jika pihak swasta enggan
memainkan peranannya atas pertimbangan untung rugi, maka kerajaan perlu memikul
peranan itu. Demikian juga perusahaan yang dianggap strategik, sepatutnya
dikendalikan oleh negara. Sesungguhnya,
kapitalisme negara diperlukan untuk mengimbangi, kalaupun tidak sebagai
alternatif, kapitalisme liberal yang semakin ketara cacat-celanya.
(Nota: Tulisan asal makalah yang pernah diterbitkan dalam Dewan Ekonomi, Julai 2012.)