Rejim Ketidaksamaan

 JUMAAT, 27 November 2020

Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Penerbitan  Capital in the Twenty-First Century pada tahun 2014   menyebabkan penulisnya, Thomas Piketty, muncul sebagai ahli ekonomi terkenal dan  dinobatkan sebagai “bintang Rock.” Buku magnum opus tentang ketidaksamaan pendapatan ini diulas dan dibahaskan secara meluas, manakala ahli ekonomi pula muncul di sebelah menyebelah Antlantik dalam pelbagai program yang wacana  idea beliau. 

    Penerbitan buku itu juga memperkukuh kedudukan   ekonomi politik sebagai salah satu bidang ilmu yang penting. Hal ini demikian kerana persoalan tentang evolusi ketidaksamaan jangka panjang, penumpuan kekayaan, dan prospek untuk pertumbuhan ekonomi yang dibincangkan dan dibahaskan buku terlaris The New York Times itu terletak pada nadi  ekonomi politik. Dalam halaman awal buku tersebut, Piketty  menulis bahawa apabila ekonomi politik klasik lahir di England dan Perancis pada akhir ke-18 dan awal abad ke-19, isu pengagihan telah pun merupakan salah satu persoalan utama. Ahli ekonomi politik yang mendapat perhatian beliau, ialah Thomas Malthus, Arthur Young, David Ricardo, dan Karl Marx. Pada halaman hujung beliau menegaskan bahawa daripada mula,  ekonomi politik cuba mengkaji secara saintifik, atau mana-mana kadar secara rasional, secara sistematik, secara berkaedah, peranan unggul negara dalam ekonomi dan organisasi sosial di sesebuah negara.

Pada tahun ini, Piketty muncul dengan  Capital and Ideology,  memperkenalkan konsep “rejim ketidaksamaan.” Apabila disebut “ideologi,” maka lazimnya, orang merujuk kepada konservatisme (kanan), liberalisme (tengah),  radikalisme (kiri), dan rekaan baharu pada abad ke-20, Fasisme. Dari segi teori, ideologi selalunya dikaitkan dengan Louis Althusser yang menganalisis hubungan perlu antara negara dengan rakyat, seperti ragam pengeluaran (modes of production) ekonomi tertentu mungkin wujud. Teori ini termasuk bukan sahaja analisis negara dan perundangan dan sistem pendidikannya, tetapi juga hubungan psikologi yang wujud antara rakyat dengan negara sebagai ideologi. Althusser menegaskan bahawa rejim atau negara mampu mengekalkan kawalan dengan mengeluarkan semula (reproducing)  rakyat yang percaya bahawa kedudukan mereka dalam struktur sosial adalah sesuatu yang semula jadi.

Walau bagaimanapun, dalam Capital and Ideology konsep ideologi boleh dikatakan berbeza daripada teori ideologi Althusser. Seperti yang dijelaskan oleh Piketty, “saya menggunakan ‘ideologi’  dalam maksud positif dan konstruktif untuk merujuk set idea dan wacana  yang boleh dipercayai a priori yang menjelaskan bagaimana masyarakat sepatutnya disusun. Ideologi mempunyai dimensi sosial,  ekonomi, dan politik. Ideologi merupakan percubaan untuk memberikan respons terhadap set persoalan yang lebih luas berhubung dengan organisasi masyarakat yang dingini atau unggul.”

Piketty  mentakrifkan “rejim ketidaksamaan,” iaitu set wacana dan pengaturan institusi yang bertujuan untuk diwajarkan dan struktur ketidaksamaan  ekonomi, sosial, dan politik dalam masyarakat tertentu. Setiap rejim tersebut mempunyai kelemahannya. Untuk takat (survive) rejim ini mesti secara kekal, mentakrifkan semula sendiri, selalunya melalui konflik ganas, tetapi juga dengan menggunakan sendiri setiap kesempatan pengalaman dan pengetahuan yang dikongsi. Subjek buku ini ialah sejarah dan evolusi rejim ketidaksamaan.

Beliau juga mentakrifkan “rejim politik,” yang bermaksud  set peraturan yang menjelaskan sempadan komuniti dan wilayahnya, mekanisme pembuatan keputusan kolektif, dan hak politik anggota komuniti. Peraturan ini menentukan bentuk penyertaan politik dan menjelaskan peranan masing-masing warganegara dan orang asing, di samping fungsi eksekutif dan anggota perundangan, para menteri dan raja, parti dan pilihan raya, empayar dan koloni.

Seterusnya, Piketty mentakrifkan “rejim harta,” yang beliau maksudkan  “set peraturan yang menjelaskan bentuk pemilikan yang mungkin berbeza, di samping tatacara perundangan dan praktik untuk mengawal selia hubungan harta antara kumpulan sosial berbeza. Peraturan sedemikian mungkin merupakan sebahagian harta persendirian atau awam, hartanah, aset kewangan, tanah atau sumber mineral, hamba atau khadam, intelektual dan bentuk harta lain yang tidak penting, dan hubungan antara tuan tanah dengan penyewa, kaum bangsawan dengan kaum tani, tuan dengan hamba, atau pemegang saham dengan pekerja upah.”

Setiap masyarakat, setiap rejim ketidaksamaan, dicirikan oleh  set  lebih atau kurang koheren dan jawapan yang berkekalan untuk persoalan ini tentang rejim politik dan rejim harta ini. Dua set jawapan ini selalunya berkait rapat  kerana set berkenaan bergantung sebahagian besar pada beberapa teori ketidaksamaan antara kumpulan sosial yang berbeza. Jawapannya pada amnya bermaksud julat intelektual dan komitmen institusi lain. Jawapan untuk persoalan ini berbeza dengan meluas. Orang ramai boleh bersetuju tentang rejim politik, tetapi bukannya dengan rejim harta atau tentang pengaturan fiskal atau pengaturan pendidikan, tetapi bukan dengan yang lain.

Setelah menegaskan bahawa “setiap rejim ketidaksamaan, setiap ideologi ketidakegalitarian, terletak pada kedua-duanya, iaitu teori sempadan dan teori harta,” Piketty seterusnya menjelaskan “ketidaksamaan bukannya ekonomi dan  bukannya teknologi; ketidaksamaan ialah ideologi dan politik.” Untuk itu, beliau mengambil pendekatan sejarah untuk menjejak asal-usul dan perkembangan rejim  ketidaksamaan. Pendekatan yang diambil berdasarkan ideologi, institusi, dan kemungkinan laluan alternatif, juga berbeza daripada pendekatan yang kadang kala dicirikan oleh “Marxis,” yang menurut pendekatan ini, negara kuasa ekonomi dan hubungan pengeluaran menentukan “superstruktur” ideologi masyarakat dalam gaya paling mekanikal. Sebaliknya, Piketty menegaskan bahawa alam idea, iaitu lingkungan ideologi-budaya adalah benar-benar autonomi.  Walau bagaimanapun, Paul Collier yang muncul dalam NewStatesman, “How Thomas Piketty Lost Touch with Reality” menjelaskan bahawa Capital and Ideology adalah panjang kerana buku ini penuh sejarah sosial global. Puak Marxis akan tertarik sedikit kerana mereka tidak menyukainya: daripada sejarah itu Piketty mengakui bahawa komunisme adalah  kegagalan  yang membawa bencana.

Perlu dicatatkan bahawa konsep rejim ketidaksamaan pernah diperkenalkan oleh Joan Acker dalam  makalahnya, “Inequality Regimes.” Acker mengemukakan idea rejim ketiidaksamaan sebagai pendekatan analisis untuk memahami pewujudan ketidaksamaan dalam organisasi kerja. Rejim ketidaksamaan merupakan amalan dan proses berpanca amalan dan proses yang mengakibatkan ketidaksamaan berterusan dalam semua organisasi kerja. Berbeza dengan konsep rejim ketidaksamaan Piketty yang melihat rejim ketidaksamaan yang lebih luas, iaitu masyarakat dan negara. Beliau cuba menawarkan sejarah ekonomi, sosial, intelektual, dan politik rejim ketidaksamaan: maksudnya, sejarah sistem yang ketidaksamaan diwajarkan dan disusun, dari trifunctional pramoden dan masyarakat hamba ke pascakolonial moden dan hiferkapitalis.    

Bagi Piketty, ketidaksamaan yang semakin melebar dijelaskan oleh politik dan bukannya ekonomi, dengan  menawarkan beberapa penyelesaian radikal. Dalam Capital and Ideology, “beliau cuba melakukan beberapa perkara yang beliau tidak lakukan dalam  bukunya sebelum ini, iaitu penjelasan yang lebih baik mengapa dan bagaimana ketidaksamaan terus wujud dan mengapa bahkan  penyelesaian yang lebih radikal adalah perlu untuk menterbalikkan trend ini,” tegas Keith Johnson yang muncul dalam Foreign Policy dengan “The Tyranny of Property.” Rejim ketidaksamaan yang diutarakan oleh Piketty, iaitu sistem yang membenamkan kitaran ketidaksamaan, pada amnya wujud hampir di setiap tempat di sepanjang peta dan dalam buku sejarah sehingga dalam beberapa kes gembira, rejim itu disapu ke tepi. Dan rejim ketidaksamaan itu tidak berlaku secara kebetulan, tetapi secara reka bentuk. Sama ada Perancis prarevolusi dan pascarevolusi, Haiti kolonial, Eropah belle epoque, atau Amerika Ronald Reagan, peraturan  permainan politik dan ekonomi  ditentukan oleh orang berharta dan mempunyai hak istimewa dalam usaha untuk membiakkan lebih banyak harta dan hak istimewa.

Piketty, seperti yang diperhatikan oleh Paul Collier, mengutarakan bagaimana mewajarkan ketidaksamaan yang terus wujud, salah satu kewajaran itu, pada hakikatnya, feudalisme menugasi anggota masyarakat satu daripada tiga peranan: keselamatan, komuniti, dan pengeluaran. Setiap satu memerlukan yang dua lagi, dan ketidaksamaan dalam sesetengah maksud menunjukkan tiga nilai relatif tiga peranan itu. Kewajaran lain ialah kesahan atau legitimasi harta persendirian, yang tumpuan buku ini ialah kritikan tentang bagaimana Revolusi Perancis mengalami kesilapan dengan menaikkan hak harta mengatasi konsep feudal bahawa hak disusuli daripada status dalam sistem kasta. Kemahiran teras ialah penyusunan teliti angka yang menunjukkan bagaimana ketidaksamaan kekayaan dan pendapatan berubah. Beliau menegaskan secara meyakinkan bahawa bertukar kepada masyarakat yang  dibina sekitar hak harta mengakibatkan peningkatan yang sangat besar dalam ketidaksamaan pada abad ke-19, kerana kekayaan dikumpulkan tanpa perubahan etika yang signifikan.

Piketty menjejaki rejim ketidaksamaan dalam perjalanan sejarah yang panjang, bermula dengan mengkaji apa yang beliau sebut “masyarakat ternar,” yang paling tua dan jenis rejim ketidaksamaan paling biasa. Secara mudah, masyarakat ternar terdiri daripada tiga kumpulan sosial yang berbeza, setiap kumpulan itu memenuhi fungsi penting khidmat untuk masyarakat, iaitu golongan paderi, kaum bangsawan, dan estet ketiga. Daripada masyarakat ternar, Piketty meneliti ketidaksamaan dalam masyarakat hamba dan kolonial.

Berbeza dengan  Capital in the Twenty-First Century yang kajiannya tertumpu pada negara Eropah dan Amerika Syarikat, tumpuan buku terbaru Piketty ini lebih luas, antaranya Amerika Syarikat, Eropah, Jepun, China, India, negara Timur Tengah,  negara komunis, dan bekas komunis, negara Afrika, negara Amerika Latin, dan negara Indo-China. Capital and Ideology bahkan lebih bercita-cita tinggi jika dibandingkan dengan Capital in the Twenty-First Century, yang memberikan tumpuan pada “trend ketidaksamaan dalam kapitalisme Barat selama 200 tahun lalu, manakala buku baharu ini mengemukakan sejarah hampir segala-galanya. Kronologi bermula dengan menyorot secara meluas ekonomi feudal dan ekonomi pramoden lain, dan berakhir dengan dilema yang dihadapi oleh gilets jaunes. Deretan geografi adalah global, dengan menambah Brazil, India, dan Cina (‘BRICS) untuk analisis beliau sebelum ini tentang  tentang  Eropah dan Amerika Syarikat. Perhambaan dan kolonialisme diliputi dengan mendalam,” tulis William Davies dalam The Guardian.

Sebagaimana Capital in the Twenty-First Century, Capital and Ideology yang tebalnya lebih 1000 halaman juga mendapat ulasan dan perbahasan yang  meluas. Paul Krugman yang mengulas buku itu dalam The New York Times, “Thomas Piketty Turns Marx on His Head,” menegaskan untuk bersikap adil, buku ini memajukan sekurang-kurangnya kerangka teori agung ketidaksamaan, yang mungkin dijelaskan sebagai Marx dalam kepalanya. Dalam dogma Marxian, struktur kelas masyarakat ditentukan dengan mendasari, kuasa bukan peribadi, teknologi dan ragam pengeluaran  yang teknologi imlak atau tentukan. 

Konsep   ragam pengeluaran  berasal daripada idea Karl Marx, mengandungi dua aspek utama, iaitu kuasa pengeluaran dan hubungan pengeluaran. Kuasa pengeluaran termasuk semua unsur yang dibawa bersama-sama dalam pengeluaran, seperti tanah, bahan mentah, bahan api, kemahiran manusia, buruh, jentera, alat, dan kilang. Hubungan pengeluaran pula termasuk perhubungan dalam kalangan orang dan perhubungan orang dengan kuasa pengeluaran yang menerusinya keputusan dibuat tentang apakah yang akan dilakukan terhadap hasil. Ragam pengeluaran merujuk kepada pelbagai cara manusia secara kolektif mengeluarkan atau menghasilkan alat sara diri  untuk hidup dan mempertingkatkan manusia  sosial.

Dakwaan Krugman bahawa Piketty memikir-mikirkan Marx mungkin ada benarnya juga kerana beliau (Piketty)  memetik penegasan Karl Marx dan Friedrich Engels dalam The Communist Manifesto: “Sejarah semua masyarakat yang ada hingga sekarang ialah sejarah perjuangan kelas.” Akan tetapi,  beliau cuba merumuskan penegasan itu semula, iaitu “sejarah semua masyarakat yang wujud  hingga  sekarang ialah sejarah perjuangan ideologi dan berusaha mencari keadilan. Dalam kata lain, idea dan ideologi dihitung dalam sejarah.” Beliau, bagaimanapun, menjelaskan bahawa perjuangan ideologi dan berusaha mencari  keadilan juga memerlukan pernyataan pendirian yang ditakrifkan dengan jelas dan antagonis yang direka dengan jelas. Tegas  Piketty, “berdasarkan pengalaman yang dianalisis dalam  buku ini, saya yakin bahawa kapitalisme dan harta persendirian  boleh digantikan dan bahawa masyarakat adil dapat diwujudkan pada asas sosialisme penyertaan  dan federalisme sosial.” Dalam Capital in the Twenty-first Century, beliau pernah  menegaskan bahawa “ahli ekonomi hari ini akan melakukan lebih baik untuk mengambil inspirasi daripada contoh Marx.”

Walau bagaimanapun, Krugman berhujah bahawa  Piketty melihat ketidaksamaan sebagai fenomena sosial, dipacu oleh institusi manusia. Perubahan institusi seterusnya, mencerminkan ideologi yang menguasai masyarakat: “Ketidaksamaan bukannya ekonomi dan bukannya teknologi; ketidaksamaan ialah ideologi dan politik.” Akan tetapi, dari mana datangnya ideologi?

Piketty cuba menjelaskan apakah punca pusuan baru-baru ini dalam ketidaksamaan dan apakah yang perlu dilakukan. Bagi Piketty, ketidaksamaan yang meningkat adalah pada akar umbi fenomena sosial. Rangka demokratik sosial yang menjadikan masyarakat secara relatifnya sama untuk beberapa generasi selepas Perang Dunia Kedua, telah dirombak, kerana kebangkitan ideologi “neo-proprietarian.”

William Davies yang juga menjangkakan Piketty dalam keadaan tertentu cenderung pada Marxis, menegaskan premis beliau dalam Capital and Ideology ialah soal moral: ketidaksamaan adalah haram, dan dengan itu, memerlukan ideologi untuk diwajarkan dan disederhanakan. “Semua sejarah menunjukkan bahawa pencarian agihan kekayaan untuk majoriti orang ialah tema yang berulang-ulang pada semua zaman dan semua budaya.” Oleh sebab berlaku pengagihan pendapatan, kekayaan, dan pendidikan secara lebih meluas, maka mereka menjadi lebih makmur.

Secara kebetulan Capital dan Ideology  diterbitkan ketika  wabak pandemik COVID-19  melanda dunia dan mendedahkan disfungsi dalam demokrasi kapitalis Barat. Oleh yang demikian, maka kita dapat menyaksikan kepulangan semula kerajaan, manakala revolusi Reagan-Thatcher dengan mantera “konsensus Washington” dan “neoliberalisme” telah mati. Wabak ini menyebabkan kerajaan mula memainkan peranan penting dalam kesihatan awam dan kerana  mengakibatkan ekonomi berubah turun, yang akhirnya mendorong kerajaan di banyak negara memperkenalkan pakej rangsangan ekonomi. Selain itu, wabak yang melanda juga berkemungkinan mendorong kerajaan terlibat secara aktif  dalam pengagihan semula dan tidak boleh membiarkan pasaran yang menentukan segala-galanya.

Walau bagaimanapun, Piketty dalam buku yang sungguh tebal itu dan dengan  rangkuman yang luas, iaitu sejak  zaman pramoden,  terlepas pandang akan isu “wabak dan ketidaksamaan,” yang pernah diperhatikan oleh Walter Scheidel. Dalam bukunya, The Great Leveller: Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty-First Century. Scheidel  menegaskan “dalam jangka panjang, 2000 tahun lalu menghasilkan ‘puncak kembar’ ketidaksamaan selepas empayar purba asal runtuh; masyarakat Zaman Pertengahan di ambang Maut Hitam, dan masyarakat moden di ambang Perang Dunia Pertama. Dengan melenyapkan satu pertiga penduduk Eropah menerusi wabak dicerminkan di Amerika Selatan oleh pengurangan penduduk akibat genosid, sebenarnya menekan ketidaksamaan, dengan meningkatkan harga tenaga kerja.”

N.B. yang memetik  buku itu dan menemu bual penulisnya  Scheidel muncul dalam The Economist, “Can Inequality Only be Fixed by War, Revolution or Plague?” Menurut N.B., profesor Stanford itu menganjurkan bahawa sepanjang sejarah, ketidaksamaan ekonomi hanya dibetulkan oleh salah satu “Four Horsemen of Leveling”: peperangan, revolusi, keruntuhan negara, dan wabak.  The Great Leveller menyatakan sepanjang sejarah yang direkodkan, pemampatan berkala ketidaksamaan disebabkan oleh peperangan mobilisasi massa, revolusi transformatif,  kegagalan negara, dan pandemik selalunya membantutkan mana-mana contoh kesamaan yang diketahui  melalui cara aman keseluruhannya.

Dalam buku ini, Thomas Piketty memperlihatkan dirinya sebagai pendukung  sains sosial dan ekonomi politik. Beliau  yang berasa tidak selesa apabila sejarawan, ahli sosiologi, ahli sains politik, dan ahli falsafah terlalu kerap meninggalkan kajian persoalan ekonomi kepada ahli ekonomi, menegaskan “akan tetapi, ekonomi politik dan sejarah ekonomi melibatkan semua sains sosial, seperti yang saya cuba tunjukkan dalam buku ini. Semua ahli sains sosial sepatutnya cuba memasukkan trend sosioekonomi dalam analisis mereka dan mengumpulkan data kuantitatif dan data sejarah bila-bila masa sahaja berguna dan sepatutnya bergantung pada kaedah dan sumber lain apabila perlu."

Wabak: Sebuah Jurnal Sejarah

 RABU, 4 November 2020

Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Lama sebelum manusia dan barang menjelajah dunia tanpa henti, pandemik telah pun merupakan ciri yang sebati dalam peradaban manusia. Dan tragedi yang dibawanya cenderung mempunyai sinar harapan: ditanggapi sebagai misteri, peristiwa sejarah meta, kerebakan penyakit skala besar selalunya memusnahkan kepercayaan dan pendekatan lama, menandakan anjakan besar dalam kelakuan hal ehwal  manusia.

            Wabak atau hawar yang dalam bahasa Inggeris disebut plague, biasanya merujuk kepada penyakit berjangkit, epidemik, dan pandemik yang dikaitkan dengan jangkitan, penularan, dan kerebakan. Oleh sebab kini virus korona COVID-19 sedang melanda kira-kira 200 buah negara dan wilayah, seperti pada  21 April, melibatkan 2.5 juta kes dan lebih 175,000 kematian, maka semua istilah tersebut sering berlegar-legar dalam media konvensional dan media sosial.

            Menurut Ensiklopedia Dunia terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka (2005), wabak ialah penyakit yang tercetus yang menyerang ramai orang pada masa yang hampir sama. Wabak boleh tersebar melalui seseorang atau beberapa orang anggota masyarakat. Apabila penyakit terus kekal di sesebuah kawasan dikatakan, endemik. Jika penyakit merebak ke seluruh dunia, dikenali sebagai pandemik.

            Wabak besar ialah wabak bubonik yang melanda London pada tahun1665. Dalam masa seminggu, 7165 orang mati akibat wabak ini. Jumlah kematian kira-kira 70,000 orang. Wabak bubonik merupakan salah satu wabak yang menggerunkan. Dari  segi sejarah, catatan pertama tentang wabak di Eropah ialah wabak di Athens pada tahun 430 S.M. dan yang paling teruk berlaku di Rom pada 262 M., membunuh 5000 orang  sehari. Para salibi membawa penyakit itu ke Eropah. Dari tahun 1334 hingga 1354, Maut Hitam melanda China, India, Parsi, Rusia, Itali, Perancis, England, Jerman, dan Norway.

Ibn Khaldun ketika  mencapai umur 18 tahun, pernah menyaksikan  Afrika Utara menderita bencana besar yang telah menimpa seluruh dunia Islam dari Samarkand ke Mauritinia, iaitu Maut Hitam,  atau “wabak penyapu,” seperti yang dinamakan oleh beliau. Bencana  ini ialah epidemik yang sama yang telah melanda Itali dan kebanyakan negara Eropah, menimpa Timur dan juga Barat pada tahun 1349M./749H.

Dengan merujuk Maut Hitam dan epidemik yang menyusul, Fernand Braudel, dalam bukunya, A History of Civilizations, menegaskan bahawa setiap masyarakat, setiap peradaban, bergantung pada keadaan ekonomi, teknologi, biologi, dan demografi. Keadaan material dan biologi selalu membantu menentukan destini atau masa depan peradaban. Kebangkitan dan kejatuhan penduduk, kesihatan dan penyakit, pertumbuhan dan kemerosotan ekonomi dan  - semua ini  kesan mendalam budaya, di samping struktur sosial.

Sememangnya, wabak menempuh perjalanan sejarah yang panjang, mungkin sepanjang peradaban manusia itu sendiri, seperti yang dapat diperhatikan dalam catatan James C. Scott dalam Against the Grain: A Deep History of the Earliest States. “Sumber bertulis pertama juga menjadikannya jelas bahawa penduduk Mesopotamia memahami prinsip ‘penularan’, iaitu penyakit epidemik yang merebak. Sekiranya mungkin, mereka mengambil langkah kuarantin kes yang dicerap  pertama, mengurung mereka di kediaman mereka, tidak membenarkan sesiapa pun keluar masuk.” Tambah Scott: “Mereka tahu bahawa pengembara jarak jauh, pedagang, dan tentera berkemungkinan membawa penyakit. Amalan pengasingan dan pengelakan mereka memberikan gambaran tatacara kuarantin  lazaretti pelabuhan-pelabuhan Zaman Pembaharuan (Renaissance). Pemahaman tentang penularan adalah implisit bukan hanya pengelakan orang yang dijangkiti, tetapi pengelakan cawan, ceper, pakaian, dan cadar mereka. Tentera yang pulang dari perkhemahan dan disyaki membawa penyakit dikehendaki membakar pakaian dan perisai  mereka sebelum memasuki kota. Apabila pengasingan dan kuarantin gagal, mereka yang dapat meninggalkan kota, meninggalkan yang tenat dan yang sakit, dan pulang jika berkemungkinan, hanya selepas epidemik benar-benar berlalu.”

            Dalam  bukunya yang lain, The Art of Not Being Governed: An Anarchist of Upland Southeast Asia, Scott memberitahu kekerapan berlakunya epidemik di kota-kota Asia Tenggara pramoden. “Kelihatan bahawa boleh dikatakan, setiap orang faham bahawa dalam kes epidemik, jalan selamat adalah meninggalkan kota dengan segera  dan  bertaburan ke kawasan luar bandar atau ke  bukit. Meskipun orang tidak pada amnya sedar  akan vektor penyakit sebenar, mereka secara implisit tahu bahawa pertaburan dan pengasingan menghalang penyakit daripada merebak. Bagi orang bukit secara umum, orang tanah pamah difikirkan tidak sihat. Perseikatan sedemikian mungkin, bagi orang yang tinggal pada ketinggian 1000 meter, dikaitkan dengan tersebar luas malaria di altitud atau ketinggian rendah, atau boleh menggambarkan ketakutan terhadap epidemik bandar dan risiko penyakit shipborne yang dibawa oleh pedagang. Di Luzon, orang Igorot yang tinggal di ketinggian rendah, tahu bahawa sebaik-baik sahaja epidemik meletus, bahawa mereka mesti pulang ke bukit, bertaburan,  dan menutup laluan sekiranya mereka mahu kekal selamat daripada wabak yang membinasakan.” Walau bagaimanapun, Scott yang tidak asing bagi ahli akademik di Malaysia, menyatakan bagaimana pentingnya dari segi demografi, pelarian ke bukit sebagai respons terhadap epidemik, atau apakah perkadaran mereka yang melarikan diri pulang semula apabila bahaya berlalu, mustahil untuk diberitahu.

Dipercayai bahawa wabak  mungkin menjatuhkan  Empayar Rom. Meskipun sukar untuk  mengenal pasti satu alasan kematian Empayar Rom, sejarawan semakin memahami apakah kehidupan yang dialami penduduknya ketika dunia runtuh. Untuk memahami punca kejatuhan empayar itu, Caroline Wazer yang muncul dengan “The Plagues That Might Have Brought Down the Roman Empire” dalam The Atlantic, merujuk dua kertas kerja yang diterbitkan dalam Journal of Roman Archaeology menanyakan apakah peranan penyakit epidemik mainkan dalam masa-masa akhir Empayar Roman. Kertas kerja pertama, oleh sejarawan University of Oklahoma, Kyle Harper, mengutarakan apa yang disebut Wabak  Cyprian pada pertengahan gelora abad ketiga Masihi. Satu lagi ditulis oleh bekas profesor Harper, Michael McCormick, profesor sejarah zaman pertengahan di Harvard University, meneliti Wabak Justinian pada abad keenam Masihi.

 Wazer memberitahu bahawa wabak dalam kepurbaan Mediterranean, seperti dalam banyak zaman sejarah, sering kali difahami sebagai supernatural atau kuasa ghaib, di samping sebagai bencana fizikal. Oleh sebab abad ketiga merupakan masa penting pertumbuhan dan takrif  untuk gereja awal Kristian, Wabak Cyprian datang mengambil bentuk makna kerohanian yang mendalam bagi jahiliah (pagan) dan juga Kristian. Bagi Biskop Cyprian, wabak yang datang membawa nama beliau merupakan bukti keras kedudukan yang lebih tinggi agama Kristian ke atas agama tradisional Roman. Dengan melihat wabak sebagai peluang untuk meletakkan kepercayaan yang mereka secara paling  mendalam menjadi tindakan, orang Kristian awal secara tenang menunjukkan keprihatinan mereka terhadap orang yang sakit dan melaksanakan upacara pengebumian yang betul untuk orang yang mati.

Pada sebelah lain agama yang berpecah-belah, penubuhan jahiliah dibebani oleh ketakutan.  Secara tradisional, paderi Roman mentafsirkan epidemik sebagai tanda kemurkaan tuhan-tuhan.  Bukti dalam bentuk ikonografi baharu pada duit siling dan rujukan kepada acara korban luar biasa yang dianjurkan oleh negara menunjukkan bahawa Wabak Cyprian tidak berbeza.  Seperti yang dicatatkan oleh Harper, sumber  bersetuju bahawa, “wabak melemahkan  fabrik sosial masyarakat jahiliah,” manakala respons tersusun komuniti Kristian, terutamanya dalam pengebumian  orang mati, menunjukkan perbezaan yang ketara.

Menurut Wazer, bahasa yang  jelas bias pada sumber Kristian dan sumber jahiliah menyebabkan banyak sarjana tidak menganggapnya sebagai propaganda agama, meskipun pada hakikatnya bahawa, jika anda melucutkan percakapan, laporan Kristian dan jahiliah bersetuju tentang semua isi utama, paling penting, bagaimana penularan, kesakitan, dan  bagaimana membunuhnya penyakit itu. Wazer memetik kesimpulan Harper bahawa “penyakit ini, merupakan satu paku dalam keranda Empayar Rom, dan merupakan peristiwa penting dalam pertumbuhan agama Kristian awal. Bagi agama Kristian awal, kemusnahan ini merupakan sesuatu peluang, tetapi bagi para pengikut agama tradisional Rom, gelombang penyakit yang tidak henti-henti melanda dunia Mediterranean hanyalah berakhirnya dunia ini.

            Lama sebelum The Plague, novel  karya Albert Camus, dan bahkan lama sebelum Daniel Defoe muncul dengan A Journal of the Plague Year tahun 1722,  sejarawan Rom,  Livy (59 atau 64 S.M. – 17 M.) dan sejarawan Yunani,  Thucydides (460  -  404 S.M) telah pun memerhatikan wabak pada zaman mereka.  Menurut Effie Coughanowr dalam The Plague in Livy and Thucydides, Livy mencatatkan wabak berlaku di Rom pada 433 S.M. kemungkinan musim panas: orang ramai di kota dan di desa dijangkiti. Lembu juga dijangkiti teruk.

            Walau bagaimanapun,  akibat kerebakan virus korona,  pemerian Thucydides dalam History of the Peloponnesian War mendapat  perhatian para pengkaji masa kini. “Wabak Athens” (“Plague of Athens”) merupakan epidemik yang teruk, yang menyerang kota itu pada tahun 430 S.M.; muncul semula pada tahun 425 S.M. Wabak ini dipercayai berasal dari Ethiopia, dan kemudian merebak ke seluruh Mediterranean. Namun begitu, setakat mana wabak ini mungkin menyumbang kepada kemenangan mutlak orang Sparta  dalam perang tersebut, atau menyumbang kepada akhirnya kemerosotan empayar Athens, tidak diketahui.

            Thucydides  memberikan pemerian yang dilihat sendiri tentang Wabak Athens. Pemerian Thucydides merupakan kepentingan sejarah yang besar. Thucydides juga memberikan wawasan yang menakjubkan tentang epidemiologi wabak itu. Beliau mencatatkan bahawa bahagian penduduk paling padat di Athens mempunyai kekerapan mangsa wabak yang paling tinggi. Pemimpin Athens dikatakan, bertindak balas  terhadap kepungan orang Sparta dengan memindah orang ke Athens dari kawasan luar bandar. Tindakan ini menyebabkan berlaku keadaan yang terlampau sesak, termasuk perangkap teruk wabak. Thucydides juga mencatatkan pakar perubatan mempunyai kemungkinan yang tinggi berbanding dengan mana-mana kumpulan dalam penduduk itu tunduk pada wabak.

Tambahan pula, Thucydides melaporkan bahawa wabak boleh dipindahkan dari sebuah tempat ke sebuah tempat lain; pemerhatian yang beliau lakukan ketika kepungan  di Poteida (430/429 S.M), apabila timbunan  mayat tentera Athens  memindahkan wabak kepada tentera yang telah pun berada di Poteida. Daripada pemerhatiannya, Thucydides menyimpulkan bahawa wabak bukannya kerana beberapa “pengaruh jahat” yang terbatas di  Athens dan di persekitaran yang berdekatan. Berdasarkan pemerhatian itu, Thucydides berpendapat, mungkin kali pertama, pandangan bahawa individu yang dijangkiti mungkin memindahkan penyakit secara langsung kepada orang lain.

Penyakit ini, pada keseluruhannya dipercayai oleh para sarjana moden, sama ada tifus ataupun tifoid, bahkan membunuh jeneral dan negarawan Athens, Pericles, isterinya, dan dua orang anak lelaki mereka, Paralus dan Xanthippus. Apakah yang dapat dipelajari daripada Wabak Athens yang diperhatikan oleh Thucydides itu?

Katherine Keladis yang menulis dalam The Atlantic, “What the Great Plague of Athens Can Teach Us Now,” menegaskan bahawa penyakit ini mengubah perjalanan perang tersebut, dan membentuk keamanan yang datang selepas itu, menyemai benih yang memusnahkan demokrasi Athens yang merupakan korban besar Perang Peloponnesian. Selepas orang Athens menyerah kalah, oligarki pro-Sparta, dikenali sebagai Thirty Tyrants, menguasai kota itu. Meskipun mereka kemudiannya diusir oleh  Thrasybulus yang prodemokrasi dalam pernah terlibat dalam peperangan itu yang tidak dapat terima bahawa kekalahan Athens bermakna berakhirnya demokrasi, yang berlaku, demokrasi Athens tidak pernah pulih semula dari segi keyakinan kendirinya dan bermain-main dengan kematiannya sendiri.

“Demokrasi akan berkembang subur dalam masyarakat yang secara kolektif percaya bahawa mereka sangat penting, kerana demokrasi memberikan tanggungjawab besar kerajaan. Keyakinan kendiri memerlukan keyakinan diri. Demokrasi mustahil takat (survive) apabila orang ramai semakin tidak pasti tentang diri mereka dan pemimpin mereka, undang-undang, dan institusi,” tulis Keladis.

Akibat wabak yang melanda dan kekalahan dalam peperangan, suatu tragedi yang datang bertalu-talu yang tidak pernah dialami oleh orang Athens sebelum ini, maka mereka  hilang keyakinan, dan bagi mereka, dunia telah berakhir. Mungkinkah kerebakan virus korona akan membawa akibat  terhadap tatanan atau orde dunia dan demokrasi? Secara khusus, apakah kerebakan virus korona memberikan peluang keemasan kepada negara autoritarian China untuk menundukkan negara demokrasi Amerika Syarikat? Baik sebagai kuasa besar dunia mahupun kuasa ekonomi global.

Wabak Athens yang diperhatikan oleh Thucydides dengan penuh wawasan sememangnya, banyak memberikan pengajaran kepada  kita tentang apakah yang berlaku selepas virus korona berlalu pergi. Mungkin ketakutan pandemik akan sentiasa menghantui kita semua untuk beberapa tahun mendatang.

Komunikasi dalam Krisis

SELASA, 3 November 2020

Oleh:  ZULKIFLI SALLEH

Pemimpin agung selalunya lahir semasa krisis dan kepimpinan seseorang pemimpin akan terbukti semasa krisis. Ketika krisis berlaku, sesetengah pemimpin lebih memikirkan penakatan atau kelangsungan hidup mereka daripada memikirkan nasib rakyat. Sesungguhnya, Kerebakan virus korona  membuka peluang kepada orang ramai untuk memerhatikan dan menilai peribadi dan  kelakuan    pemimpin  mereka.  Siapakah pemimpin yang sentiasa bersama-sama rakyat yang dalam kesusahan dan ketakutan akibat COVID-19?

Antara pemimpin yang paling menonjol, ialah Perdana Menteri New Zealand Jacinda Ardern. Ketika berlaku serangan pengganas ke atas masjid di  Christchurh pada pertengahan Mac 2019,  ketika orang Islam menunaikan solat Jumaat, mengorbankan lebih 50 nyawa, Ardern menunjukkan kepimpinan yang disanjung oleh warga dunia yang cintakan keamanan. Kini, ketika negaranya dan dunia dilanda krisis virus korona, sekali lagi beliau menunjukkan kepimpinan yang mengagumkan. Meskipun  penduduk New Zealand  lebih kecil jika dibandingkan dengan negara, seperti Amerika Syarikat dan United Kingdom, yang jumlah penduduk jauh lebih banyak, angka ini masih jauh lebih rendah. Ireland, negara yang jumlah penduduknya sama, mencatatkan 400 kematian setakat pertengahan April.

             Akhbar The Independent pada 15 April, yang muncul dengan “7 Lessons All World Leaders Can Learn from Jacinda Ardern's Approach to the Coronavirus Crisis,” menegaskan bahawa juga menarik untuk melihat cara Ardern yang dengan tenang menuntun negaranya mengharungi krisis ini. Akhbar itu mengemukakan tujuh pengajaran yang pemimpin lain di dunia dapat belajar daripada pendekatan Ardern untuk menangani krisis virus korona.

Pertama, bertindak secara muktamad sebelum perkara  menjadi benar-benar buruk. Mesej Ardern untuk New Zealand mudah: “Kita bertindak tegas, kita bertindak awal.” Sejak permulaan, Ardern menyatakan bahawa New Zealand mempunyai “jendela peluang” untuk meminimumkan mudarat yang disebabkan oleh virus.

Kedua, menunjukkan sisi kemanusiaan. Sememangnya, penting ketika krisis bahawa orang ramai berasa, seperti pemimpin mereka ialah orang yang memahami mereka. Ardern secara jelas menunjukkan bagaimana tindakannya menyentuh emosi setiap orang.

Ketiga, Ardern memastikan mesejnya  jelas dan konsisten. Beliau tidak mencampuradukkan kata-katanya atau mengelirukan orang ramai, sama ada, memang OK untuk pergi ke taman. Beliau juga tidak keliru antara kuarantin tujuh hari dengan 14 hari dan beliau tidak mengubah strategi sama sekali pada sebarang masa.

Keempat, Ardern tidak menyembunyikan potensi situasi berbahaya. Beliau terbuka dan jujur bahawa virus korona memerlukan beberapa “sekatan pergerakan dalam sejarah moden” yang sangat besar. Beliau melayan orang ramai, seperti orang dewasa, dengan berkata bahawa kerajaan “akan melakukan segala-galanya untuk melindungi mereka,” sambil menggesa orang ramai supaya mematuhi garis panduan.

Kelima, menurut apakah yang berkesan. Para pemimpin di seluruh dunia bercakap besar sekitar pengujian. United Kingdom dan Amerika Syarikat kedua-duanya sungguh perlahan dalam melakukan ujian terhadap orang ramai. Pengujian yang pantas dihargai dengan “mendatarkan keluk” di negara, seperti Korea Selatan dan Taiwan, pendekatan yang diambil oleh New Zealand.

Keenam, melakukan apa yang kita suruh orang lain lakukan. Ini nampak mudah, tetapi semua taklimat akhbar Ardern dijalankan dengan mematuhi garis panduan beliau sendiri, seperti kelakuan beliau sendiri sejak krisis bermula.

Ketujuh, menekankan kebaikan hati. Dalam satu taklimat akhbar, Ardern rakyatnya: “Kuat dan baik hati.” Beliau juga senyum sepanjang taklimat akhbarnya, membuktikan bahawa anda tidak perlu supaya orang ramai dengar anda sekiranya anda yakin dengan rancangan anda.

Pendekatan Ardern itu jauh berbeza jika dibandingkan dengan tindak-tanduk beberapa orang pemimpin  yang jelas terperangkap dalam “penangguhan dan penafian,” antaranya Presiden Amerika Syarikat Donald Trump, Perdana Menteri British Boris Johnson, dan Perdana Menteri India Narendra Modi. Dan tidak ketinggalan   pemimpin  yang pernah memerintah Malaysia selama 22 bulan, ketika wabak dari Wuhan, China mula melanda negara ini. Ada yang berseloroh “kandang lembu;” ada yang berkata, “tidak akan sekat pelancong dari China;” ada  yang berkata, “kerajaan ada pengalaman dalam menangani wabak;” ada yang memandang rendah peringatan Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) bahawa Malaysia dan negara serantau diancam wabak yang serius.

Setakat 23 April, Amerika Syarikat masih kekal sebagai negara tertinggi di dunia, dengan 851,586 kes, 47,808 kematian, dan 84,177 pesakit yang pulih. Sementara dalam kalangan negeri di negara itu, New York yang tertinggi, dengan  262,268 kes dan 20,354 kematian. Namun begitu, di New  York yang merupakan pusat gempa wabak di Amerika Syarikat,  pemimpin berkarisma telah muncul, iaitu  Andrew Cuomo. Beliau pernah berkhidmat dalam pentadbiran  Presiden Bill Clinton dan merupakan Gabenor New York lebih 10 tahun. Cuomo sangat terkenal sebelum ini, tetapi beliau menunjukkan keupayaan yang luar biasa untuk mengurus komunikasi ketika dalam krisis virus korona.

Gerard Guiu yang menulis melalui laman web Ideas LLYC, “Communicating in a Pandemic: New York Governor Andrew Cuomo’s Keys to Success,” mengenal pasti kunci kejayaan itu: pemikiran kompleks, komunikasi mudah; kejujuran; empati dan kerohanian; menjadikan tajuk berita;  media sosial, perkongsian dengan pemegang taruh sosial; imej dan kebolehpercayaan;  kepimpinan; kelajuan dan proaktif; dan bahasa gerak-geri.

Dalam masa yang sangat singkat, Cuomo menjadi watak utama dalam krisis COVID-19 di Amerika Syarikat. Beliau contoh yang baik untuk diikuti oleh komunikator profesional dan ahli politik yang fikir mereka masih boleh belajar dan bertambah baik sekiranya mereka mahu. “Perkara baik (sedih), ialah Cuomo akan berkemungkinan memberi kita pengajaran untuk seketika. Walau bagaimanapun, dari perspektif komunikasi, tindakan beliau berbaloi untuk kia analisis,” tegas Guiu. “Lebih baik perhatikan dengan  apa yang beliau lakukan – dari rumah. #IDuduk Rumah.”

Carmine Gallo yang mengkaji komunikasi krisis muncul dengan  “Finding the Right Words in a Crisis” dalam Harvard Business Review, menegaskan apabila Gabenor New York Andrew Cuomo mengumumkan bahawa  semua pekerja bukan perlu sepatutnya duduk rumah untuk memperlahankan penyebaran virus korona baharu, pemberita bertanya mengapa beliau memutuskan untuk mengeluarkan perintah “lindung di tempat” (shelter-in-place). Cuomo membetulkan pemberita itu: “Ini bukan lindung di tempat. Kata-kata penting, kerana orang ramai berasa takut, dan orang ramai panik. Lindung di tempat kini digunakan untuk penembak aktif atau kejadian tembakan di sekolah. Kita melawan perang pada dua barisan. Kita melawan virus, dan kita melawan ketakutan.  Apabila kita bertindak terhadap ketakutan, maka kita di tempat berbahaya.”

Sepanjang sejarah manusia, para pemimpin bergantung pada kata-kata mereka untuk mencetuskan tindakan. Dan banyak ahli ekonomi dan ketua pegawai eksekutif bersumpah bahawa kata-kata merupakan alat paling penting di dunia yang kepimpinan “perintah dan kawalan” memberikan laluan kepada kuasa melalui pujukan.

Perlu dinyatakan, menurut Garth S. Jowett dan  Victoria O’Donnell dalam buku Propaganda and Persuasion,  pujukan  sebagai  subset komunikasi biasanya ditakrifkan sebagai “proses komunikatif untuk mempengaruhi pihak lain. Mesej pemujukan mempunyai sudut pandangan atau kelakuan yang diingini untuk penerima supaya menerima pakai dalam cara  sukarela.”  Mereka juga memetik  sumber  yang  juga mentakrifkan pujukan, iaitu  sebagai proses yang kompleks, berterusan, saling tindak yang pengirim dan penerima dikaitkan dengan simbol, lisan, dan bukan lisan, menerusi pemujuk yang  cuba mempengaruhi orang yang dipujuk untuk menerima pakai perubahan sikap atau kelakuan yang dinyatakan kerana orang yang dipujuk mempunyai tanggapan yang diperbesar atau berubah. Takrif lain menyatakan pujukan ialah proses simbolik yang komunikator cuba meyakinkan orang lain supaya mengubah sikap dan kelakuan mereka berhubung dengan isu menerusi penghantaran mesej, dalam atmosfera pilihan bebas.

            Menurut Jowett dan O’Donnell lagi, proses pemujukan ialah suatu saling tindak yang penerima menjangkakan pencapaian hasrat keperluan atau keinginan peribadi atau masyarakat sekiranya tujuan pemujukan diterima pakai. Pemujuk juga mempunyai keperluan yang dicapai sekiranya orang yang dipujuk menerima tujuan pemujukan. Oleh sebab kedua-duanya, iaitu pemujuk dan orang yang dipujuk berpeluang untuk mempunyai keperluan mereka yang dicapai, maka pujukan dianggap sebagai lebih sebagai pemuasan bersama berbanding sebagai propaganda.  Orang ramai memberikan respons terhadap pujukan yang berjanji untuk menolong mereka dalam beberapa cara dengan memuaskan kemahuan dan keperluan mereka. Itulah sebabnya pemujuk mesti fikir dari segi keperluan orang yang dipujuk, di samping keperluan dia sendiri. Pujukan ialah proses salingan yang kedua-dua belah pihak bergantung antara satu sama lain.

            “Cuomo menguasai kemahiran pujukan,” tulis Gallo. “Taklimat akhbar beliau menunjukkan bagaimana pada masa krisis, kata adalah penting untuk menarik perhatian dan kepercayaan orang khalayak anda. Para pemimpin perniagaan yang mahu berkhidmat sebagai mata arah kejelasan dan mengharapkan pasukan mereka pada masa ketidakpastian dapat mengikuti tuntunan mereka dengan menerapkan beberapa praktik terbaik untuk ucapan mereka.”

            Gallo juga mengenal pasti kelebihan  Cuomo dari segi komunikasi: menggantikan perkataan yang panjang dengan yang pendek: “Duduk Rumah. Hentikan Rebak;” dan mencari analogi, apabila beliau menghidupkan semula analogi “hos api”  Presiden Franklin D. Roosevelt untuk membendung musuh. Yang ketiga, menjadikan sesuatu krisis itu peribadi, tetapi beliau  tidak menyebut Cuomo.

“Seperti virus,” tegas Gallo, “kata-kata merupakan jangkitan. Kata-kata boleh menyemai ketakutan dan panik atau memudahkan pemahaman dan menenteramkan. Selain itu, kata-kata boleh mencetuskan tindakan. Oleh itu, pilihlah  kata dengan hati-hati.”

 Kita boleh tambah di sini: “Terlajak perahu boleh diundur, terlajak kata, buruk padahnya; “Sebab pulut santan binasa, sebab mulut badan binasa.” Oleh itu, “tiada kata secantik bahasa.” Tutur kata bukan sekadar mencerminkan keperibadian penuturnya, tetapi juga dapat membentuk tanggapan khalayak dan seterusnya, membentuk pendapat awam.