Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Bulan
Ogos lalu padat dengan peristiwa, sama ada yang baru ataupun yang berterusan,
seperti krisis hutang di zon euro,
kebuluran di Tanduk Afrika, kebuntuan siling hutang Amerika dan
penurunan penarafan kredit
kedaulatan jangka panjang negara itu daripada AAA kepada AA+, kejatuhan pasaran
saham global, rusuhan serta penjarahan di London dan kota-kota Inggeris yang
lain, dan ulang tahun ke-50 pembinaan tembok Berlin.
Turut “diraikan” pada Ogos lalu ialah ulang tahun ke-20, anggota Poliburo
Parti Komunis dan pegawai kerajaan Soviet mencuba melakukan rampasan kuasa,
menggulingkan Mikhail Gorbachev. Mereka mewujudkan “jawatankuasa darurat” yang
bercanggah dengan perlembagaan, mengasingkan Presiden itu memecatnya daripada
kuasa. Peristiwa Ogos 1991 itu merupakan akibat perjuangan politik yang sengit
ketika bahagian akhir usaha pembaharuan Kesatuan Soviet. Bulan ini 20 tahun lalu, tulis Dmitri Trenin dalam
akhbar International Herald Tribune, “Kesatuan Soviet, empayar abad ke-20 yang
agung terbesar, mula hancur musnah berikutan pemberontakan kilat tidak
bijak pada Ogos 1991. Dalam masa dua tahun, empayar itu lenyap sama
sekali.”
Gorbachev yang menulis
dalam akhbar The Washington Post
pada 20 Ogos, sempena peristiwa
tersebut, antaranya membangkitkan, “ketika tahun-tahun perestroika, perubahan utama mengubah negara kami. Orang ramai menyokong glasnost; pilihan raya bebas, dipertandingkan; dan bermulanya
lembaran peralihan kepada ekonomi pasaran.
Akan tetapi, birokrasi Parti Komunis dan kerajaan akhirnya melihat
perubahan tersebut ancaman terhadap kedudukan mereka.” Dalam makalah “Lessons from the U.S.S.R. Coup Attempt,” itu beliau mengakui bahawa perubahan pada skala
sedemikian di negara yang besar saiznya, pelbagai kaum, ditenterakan, dan
totalitarian adalah tidak mudah.
“Diakui, kami pemimpin perestroika turut bertanggungjawab terhadap
kesilapan itu. Kami bertindak terlalu
lewat untuk melakukan reformasi terhadap Parti Komunis yang menjadi penghalang
kepada perestroika dan bukannya menjadi jenteranya; badan Parti Komunis itu
melancarkan serangan terhadap saya sebagai Setiausaha Agung yang mencapai
puncaknya ketika mesyuarat jawatankuasa pusat parti pada April 1991. Serangan itu menjadi terlalu ganas yang
memaksa saya mengumumkan perletakan jawatan.”
Bersempena peristiwa yang
berlaku di Kesatuan Soviet itu, majalah Der
Spiegel menerbitkan makalah dan
wawancara dengan Gorbachev, seakan-akan
ingin “mengangkat” beliau. Dalam wawancara itu, Gorbachev menyatakan bahawa
penentang perestroika menanggung
kekalahan, kemudian mereka mengaturkan rampasan kuasa. “Saya fikir,” jelas beliau, “mereka akan
menjadi orang yang tolol untuk mengambil
risiko sedemikian dengan tepat pada detik itu kerana tindakan itu akan menyingkirkan mereka juga. Akan tetapi, malangnya mereka benar-benar
orang yang tolol, dan mereka memusnahkan segala-galanya. Dan, kami membuktikan
diri kami sendiri separuh orang yang tolol, termasuk diri saya. Saya menjadi keletihan selepas semua tahun
itu. Saya letih dan pada lingkungan
saya.” Tambah beliau dengan merujuk percutiannya di Crimea, “Akan tetapi, saya tidak sepatutnya pergi
jauh. Ini satu kesilapan.”
Ditanya apakah ada hari yang
lebih baik jika Kesatuan Soviet masih wujud? Gorbachev seakan-akan ingin
mengelak, dan hal ini dapat difahami kerana semasa beliaulah Kesatuan Soviet
berkecai sehingga ada yang mengesyaki beliau berkomplot dengan Amerika
Syarikat. Beliau sekadar menjawab: “Apakah anda tidak melihat jelas
akan hal ini? Segala-galanya berkembang
bersama-sama sepanjang dekad, iaitu budaya, pendidikan, bahasa, ekonomi,
segala-galanya. Mereka membina kereta di
republic Baltik dan kapal terbang di Ukraine.
Kami masih tidak menghasilkannya tanpa setiap yang lain hari ini. Dan, penduduk 300 juta orang juga kelebihan.”
Dalam
“Secret Papers Reveal Truth Behind Soviet Collapse” dalam majalah itu keluaran 11 Ogos, Christian Neef menulis: “Wujud satu detik, iaitu keputusan tunggal
yang sesetengah orang pegang untuk menentang Mikhail Gorbachev hari ini, 20
tahun kemudian.” Gorbachev, pemimpin terakhir Parti Komunis Kesatuan Soviet dan
presiden terakhir Kesatuan Soviet, isterinya dan orang tempat mengadu yang
terlalu rapat terselamat daripada percubaan rampasan KGB, kepimpinan tentera,
dan Menteri Dalam Negeri. Neef mengenang
kembali peristiwa lalu, “Mereka pulang ke Moscow daripada tahanan rumah di
rumah percutian Gorbachev di tempat peranginan Foros, Crimean. Pesawat mereka mendarat di ibu negara Soviet
pada pukul 2.15 pagi, waktu tempatan, pada 22 Ogos 1991.”
Untuk tiga hari lalu, jelas
Neef, kira-kira 60,000 orang bertahan di
hadapan Rumah Putih Rusia, iaitu kerusi parlimen Republik Soviet Rusia, yang
menjadi kubu terakhir para penyokong Gorbachev.
Apabila mereka mendengar pengumuman radio bahawa beliau dibebaskan
daripada tahanan rumah di Semenanjung Crimean, mereka bersorak keriangan,
“Presiden, Presiden,” dan menunggu kemunculan Gorbachev ketika itu berusia 60
tahun. Walau bagaimanapun, Gorbachev
hanya dibebaskan kerana perampas kuasa menjadi takut akan orang mereka sendiri
dan tidak mahu menanggung risiko untuk menyerbu Rumah Putih itu, mengejutkan
rakan Rusianya yang bergembira.
Isteri Gorbachev, Raisa
Maximovna terpaksa
membayar harga yang cukup tinggi kerana tiga hari itu. Dia dipaksa berbaring dalam penerbangan ke
Moscow. Dia disahkan oleh doktor yang
merawat stroknya bahawa dia didapati
diserang dengan teruk oleh hipertegangan.
Stres pada hari itu, apabila Kesatuan Soviet menempuh saat akhir selepas
wujud hampir selama 69 tahun, jelas Neef, terlalu sukar untuk Gorbachev tangani. Bukannya ketua Kremlin, tetapi bekas anak
didiknya, Boris Yeltsin yang sekarang bersinar sebagai bintang politik baru di
Moscow. Sebaik sahaja selepas rampasan
kuasa itu, Yeltsin mengharamkan semua kegiatan Parti Komunis Soviet yang
Gorbachev merupakan Setiausaha Agung hingga masa itu. Dan, oleh sebab gerakan pemisahan dalam
kalangan negara Republik Soviet Bukan Rusia masih berterusan, Gorbachev menjadi
presiden tanpa negara. Tidak lama kemudia, hanya yang masih kekal Republik
Kesatuan Soviet yang teras ialah Rusia yang Gorbachev tidak lagi kuasai.
Dalam wawancaranya dengan Jonathan Steele daripada guardian.co.uk
Gorbachev mengakui kesilapan - sesuatu yang jarang-jarang dilakukan oleh ahli
politik. Beliau menyaakan sekurang-kurangnya lima kesilapan itu yang bukan
sahaja menyebabkan kejatuhannya 20 tahun lalu, tetapi juga menyebabkan
keruntuhan Kesatuan Soviet dan pengenalan pergaduhan ramai ekonomi tanpa kawal
selia yang menjadikan segelintir orang
Rusia hartawan, manakala membenamkan berjuta-juta orang ke dalam kancah
kemiskinan. Berhubung dengan perkara
yang beliau paling kesal, jelas beliau:
“Hakikat bahawa saya mengambil masa yang begitu lama untuk melakukan
reformasi terhadap Parti Komunis.”
Beliau juga menjelaskan bahawa beliau sepatutnya meletakkan jawatan
pada April 1991, dan membentuk Parti Demokratik Pembaharuan kerana anggota
Komunis mengekang semua perubahan yang perlu.
Kekesalan kedua beliau, seperti
yang beliau jelaskan adalah bahawa beliau tidak memulakan reformasi untuk
Kesatuan Soviet dan memberikan lebih banyak kuasa kepada 15 buah republiknya
pada tahap awal. Tatkala beliau mula
memikirkan untuk mewujudkan persekutuan yang lebih longgar pada awal 1991, tiga
buah negara Baltic telah pun mengiystiharkan kemerdekaan.
Selepas tiga buah negara itu keluar,
12 buah negara yang masih kekal dalam
Republik Soviet menerima teks perjanjian baru yang memberi mereka lebih banyak
autonomi politik dan ekonomi, manakala meninggalkan pertahanan dan hal ehwal luar
kerajaan Soviet. Perjanjian itu
ditandatangani pada 20 Ogos. “Di sini,
saya melakukan kesilapan. Saya pergi
bercuti. Saya mungkin dapat melakukannya
tanpa 10 hari bercuti. Saya telah siap
untuk terbang ke Moscow untuk menandatangani perjanjian itu. Akan tetapi, pada 18 Ogos, kumpulan orang
yang tidak dijemput tiba. Saya
mengangkat telefon untuk menanyakan apakah jenis orang itu dan siapakah yang
menghantar mereka, tetapi tiada talian.
Telefon telah pun dipotong.
Dalam makalah keluaran
berikutnya, Mikhail Gorbachev, seperti yang dituliskan oleh Steele, menyesal
kerana beliau terlalu lembut dengan Boris Yeltsin yang beliau sepatut
singkirkan dengan menugaskan sebagai diplomat.
“Saya mungkin terlalu liberal dan demokratik terhadap Yeltsin,” jelas
Gorbachev dalam wawancara sempena ulang tahun ke-20 rampasan kuasa yang
menamatkan beliau sebagai pemimpin Kesatuan Soviet selama enam tahun. “Saya sepatutnya menghantarnya sebagai duta ke
Great Britain atau mungkin ke bekas tanah jajahan British.”
Presiden Soviet terakhir ini masih berterus
terang tentang apa yang beliau silap, dan bahkan lebih berterus terang tentang
arah yang Rusia patut ambil sekarang.
Beliau mendakwa bahawa Perdana Menteri, Vladimir Putin menghalang
kemajuan Rusia ke arah menjadi demokrasi yang dimodenkan. Mendahului pilihan raya tahun depan,
Gorbachev berkata, “Presiden sekarang, Dmitry Medvedev, merupakan pemimpin yang
paling baik untuk negara itu.” Namun,
beliau mengakui bahawa “rancangan pemodenan yang diperkenalkan oleh Presiden
dalam bidang ekonomi, politik, dan lingkungan yang lain adalah baik, tetapi
kemungkinan Presiden adalah terbatas.
Saya lihat, beliau dikalahkan dan diakali oleh Putin.”
Dalam wawancaranya dengan BBC,
menjelang ulang tahun ke-20 kegagalan rampasan kuasa yang membawa kepada
keruntuhan Kesatuan Soviet, Gorbachev mengulangi pendiriannya tentang Putin
yang ingin menterbalikan pembaharuan yang dilaksanakan oleh beliau. Beliau juga
mendakwa Putin mengembiri atau mengasi demokrasi di Rusia, iaitu mengubah
secara radikal sistem pengundian ketika Putin menjadi Presiden selama dua
penggal. Beliau memberitahu BBC bahawa dalam dua dekad lalu, Rusia sepatutnya
pergi lebih jauh sepanjang jalan ke arah demokrasi. Namun, beliau banyak menyalahkan Putin yang pada pandangan banyak pihak, kekal
dalam kuasa sebenar di bumi itu. “Putin dan pasukannya mahukan kestabilan,
tetapi kestabilan membunuh pembangunan akibatnya kebekuan.”
Penulis terkenal, Robert Kagan
yang ketika berlakunya rampasan kuasa itu berada di Moscow mencatatkan
pengalamannya dalam akhbar The Washington
Post bahawa perkara menjadi menarik kerana Presiden Republik Rusia ialah
refomer dinamik, Boris Yeltsin, dan beliau sebenarnya dipilih. Pada 19 Ogos 1991, tambah Kagan, perkara
menjadi lebih besar yang lebih menarik apabila pada paginya tersebar berita
bahawa berlaku rampasan kuasa. Mikahail
Gorbachev telah digulingkan oleh “jawatankuasa darurat” yang diketuai oleh
Gennadi Yanaev dan anggota lain daripada pengawal lama Soviet. Beliau yang
ingin mengetahui secara lebih dekat, turun ke Dataran Merah, dan pulang ke kedutaan untuk makan tengah hari, kemudian ke Rumah
Putih Rusia yang letaknnya di seberang jalan Kedutaan Amerika Amerika
Syarikat. Beliau merayau-rayau di
sekeliling kereta perisai dengan tujuan untuk menyelamatkan isterinya yang
terperangkap di Rumah Putih itu.
“Perkara lain yang saya ingat,”
tulis Kagan, “ialah reaksi perlahan yang menyakitkan daripada Pentadbiran
George H.W. Bush. Tatkala kami berdiri dengan orang Rusia pada
perintang itu, persoalan besar untuk orang Amerika dan orang Rusia sama, adalah
sama ada Presiden Bush akan menghulurkan sokongan kepada Yeltsin.” Bagi Kagan, keputusan itu adalah mudah bagi
mereka yang berada di Moscow kerana Yeltsin, reformer yang terkenal, terpaksa
menentang bukannya Gorbachev, tetapi
pengawal lama yang menjadi Gorbachev tebusan dan mengancam untuk merungkai
pembukaan yang luar biasa yang beliau
lakukan dalam kedua-duanya, iaitu masyarakat Soviet dan hubungan Amerika
Syarikat-Soviet.
“Akan tetapi, Pentadbiran Bush lambat bertindak.” Jelas Kagan lagi, “Kami mendapat tahu kemudian bahawa
Pentadbiran Bush adalah sekurang-kurangnya bertimbang-timbang dengan idea
menerima rampasan kuasa itu sebagai fait
accompli dan bekerja dengan apa-apa jua pasukan baru tetapkan. Pada masa itu, kami mengetahui hanya bahawa
mengambil masa yang lama untuk pentadbiran melakukan perkara yang jelas. Akhirnya, Bush menelefon Yeltsin mungkin
hanya 24 jam lewat daripada yang kami mahukan.
Akan tetapi, 24 jam pada detik itu kelihatan seperti pembelotan.”
Apa yang berlaku 20 tahun lalu,
ditafsirkan revolusi gemilang seluruh Rusia kerana hampir tanpa keganasan sama
sekali. Ketika itu wujud solidariti,
keakraban, dan kasih sayang dalam kalangan orang ramai. Beratus-ratus ribu orang dikatakan berkumpul
di Moscow dan di Dataran Istana di St.
Petersburg, mengadakan tunjuk perasaan terhadap pemberontakan kilat yang
tahan lasak dan demi Boris Yeltsin dan Mikhail Gorbachev berlaku di setiap kota
utama. Revolusi itu dikatakan
ditunjukkan dalam sistem politik baru, mengubah tonggak ekonomi negara itu dan
mewujudkan negara baru, iaitu Rusia pascaimperial.
Namun, bagi pahlawan
Perang Dingin, keruntuhan Kesatuan Soviet itu merupakan detik kesepian, kesunyian. Bagi golongan revolusioner, keruntuhan itu
menandakan kegagalan sebuah perjuangan. Bagi Gorbachev, beliau mungkin dianggap wira
bagi sesetengah pihak, dan pengkhianat revolusi untuk yang lain. Pastinya, sesetengah rakyat Rusia tidak
mengalu-alukan keruntuhan sebuah empayar yang cukup besar pada abad ke-20.
(Nota: Tulisan asal makalah yang pernah diterbitkan dalam Dewan Masyarakat, November 2011.)
(Nota: Tulisan asal makalah yang pernah diterbitkan dalam Dewan Masyarakat, November 2011.)
No comments:
Post a Comment