Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Menurut laman Web Istana Negeri, Tun Datuk Seri
Panglima Haji Sakaran Dandai dilahirkan
pada 15 April 1930 di Kampung Air, yang terletak di persisiran pantai Daerah
Semporna, iaitu sebuah perkampungan orang Bajau. Nama asal Tun
Sakaran ialah Hashim (kemudian dinamakan Sakaran). Ayah beliau, Dandai
Ajibuddin, keturunan Bajau. Beliau mempunyai sembilan orang adik-beradik, iaitu dua orang lelaki dan tujuh orang
perempuan. Salah seorang adik perempuannya, Bunga Suara, ibu Datuk Seri Mohd.
Shafie Apdal, meninggal dunia akibat sakit tua pada 16 Mac 2017.
Orang Bajau yang menetap di Semporna dikenali sebagai etnik
Bajau Pantai Timur. Kedudukan geografi Semporna dibahagikan kepada kawasan
pulau dan darat, amat sesuai dengan corak hidup etnik Bajau itu sendiri. Bajau Pantai Timur berasal dari pulau-pulau
yang berbeza di sekitar Kepulauan Borneo (Md. Saffie dan Ramzah, 2012: 8).
Menurut beberapa kajian, Bajau Pantai Timur berasal dari Johor (Md. Saffie dan
Ramzah, 2012: 15). Bagi etnik Bajau yang menetap di Pantai Timur Sabah,
khususnya di Semporna, kebanyakannya berasal dari Kepulauan Sulu. Faktor asal
usul ini mempengaruhi penggunaan istilah Bajau, Sama, Samal, Pala’u, Mangat,
dan Luwa’an, iaitu sebutan yang biasa digunakan untuk merujuk etnik Bajau ini.
Selain itu, ada sebahagian kecil masyarakat Bajau yang menetap di kawasan
Pantai Timur ini berasal dari kepulauan di Indonesia (Md. Saffie dan Ramzah,
2012: 22).
Sakaran
mendapat pendidikan awal di Sekolah Melayu Semporna (1937-1941). Pada
masa Pendudukan Jepun, beliau sempat belajar dalam persekolahan Jepun dan
menyambung semula di government vernacular school, Semporna.
Selain itu, beliau mendalami bidang
agama dari 1945-1948. Antara guru agama yang pernah mengajarnya ialah
ulama dari Arab, Indonesia dan orang tempatan.
Dalam
wawancara dengan Utusan Borneo, Sakaran pernah menceritakan pengalaman
persekolahannya pada zaman pemerintahan British dan persekolahan serta
pengalaman hidup semasa Pendudukan
Jepun. Ketika pemerintahan British,
sistem pelajaran pada masa itu lebih menitikberatkan agar pelajar menguasai
menulis, membaca, dan mengira. Walau bagaimanapun, pelajaran beliau terganggu ketika pencerobohan tentera Jepun
pada tahun 1941. Ketika zaman Jepun,
mereka cuba menerapkan nilai-nilai patriotik dalam jiwa pelajar. Pembelajaran
lebih tertumpu kepada pembelajaran bahasa Jepun. Sekolah Jepun memang agak
berbeza dengan vernacular school pada
zaman British. Pemerintahan Jepun lebih keras. Mereka cuma menyerapkan
budaya dan semangat patriotik dalam
kalangan pelajar sekolah dan penduduk tempatan. Pendekatan dan sistem
pemerintahan yang mereka amalkan itu menimbulkan keresahan dalam kalangan
masyarakat (Abd. Naddin, 2011).
Sakaran
memberitahu, “Kami bertolak dari rumah
kira-kira jam 4.00 pagi. Mendayung perahu kecil yang diberi nama kaya-kaya.
Kira-kira jam 7.00 pagi kami sampai di sekolah. Ada kalanya dari Tinagayan itu,
kami diiringi oleh buaya. Ada masa kami nampak buaya. Walaupun kami takut, itu tidak menghalang kami untuk pergi ke
sekolah. Setelah sampai, perahu kami tambatkan di satu tempat yang jauh. Supaya
kalau air surut kami boleh limpas. Selepas itu kami berjalan di tengah hutan.
Kadang-kadang kami dikejar beruk yang pendek ekornya. Malah, ada rakan kami pernah digigit beruk.
Banyaklah kesusahan yang dialami ketika itu. Pernah pula satu ketika kena sengat
ikan sembilang. Ada juga ikan kapu', ikan
berbisa yang boleh menyerupai pasir, boleh menyerupai batu” (Abd. Naddin,
2011).
“Ketika
itu bekal kami ke sekolah hanyalah sebiji ketupat dan ikan goreng. Bekal ini
biasanya kami simpan di satu tempat. Kini berdekatan hospital. Kadang-kadang
bekalan kami yang kami sangkutkan atau gantungkan itu diambil orang. Ketika
Pendudukan Jepun, kehidupan terasa lebih teruk. Sampai tiada makanan, tiada
ubat. Peperangan itu telah memberikan kesedaran mengenai makna penderitaan dan
kesengsaraan hidup. Kami terpaksa mengangkat air sendiri. Bahkan, kami pernah
makan ubi kayu mentah semasa kami berjalan mencari bahan-bahan makanan. Waktu
itu umur saya kira-kira 12 tahun. Kehidupan sekarang berbeza dengan masa
dijajah dahulu. Seperti bumi dan langit”
(Abd. Naddin, 2011).
Menurut
Sakaran, pemerintahan Jepun terkenal dengan kekerasan dan kekejamannya. Ramai
penduduk Semporna yang ditangkap oleh tentera Jepun kerana mereka disyaki
membantu Alliance (Tentera Bersekutu) yang ketika itu berpangkalan di
Bongao. Ramailah ketua kampung yang
ditahan kerana disyaki bersubahat. Padahal mereka hanya menjalankan kegiatan
tukar barang di pekan Semporna. Jepun menyangka mereka menghantar barang untuk
membantu Amerika. Sebab itu mereka menangkap penduduk tempatan. Sebahagian
mereka diseksa dengan pelbagai bentuk penyeksaan. Ada yang diberi minum air
sabun, dikasari, ditendang, dipukul dan diseksa sedemikian rupa. Antara mereka
yang ditangkap itu ialah pakcik Amat Jamli yang berkahwin dengan makcik saya.
Yang lain, termasuklah Panglima
Habibuddin bin Sekati, Hani bin Jahaludin, Jabilan bin Jahaludin. Nasib
ketiga-tiga bapa saudara saya ini agak
begitu malang. Panglima Habibbudin meninggal semasa dalam tahanan Jepun,
Hani bin Jahaludin dan Jabilan bin Jahaludin pula [sic] oleh tentera Jepun ke Tawau dan
sehingga kini pusara mereka tidak ditemui. Selain itu, beberapa ketua kampung
dan dua peniaga Cina juga telah dibunuh oleh tentera Jepun.
Tambah
Sakaran, “Kekejaman tentera Jepun bukan hanya menangkap orang dan menyeksa mereka.
Mereka juga melakukan rampasan binatang-binatang ternakan yang dipelihara oleh
orang kampung. Makanan penduduk juga dirampas. Apa-apa sahaja yang mereka
nampak semuanya dirampas. Sebab itu, penentangan dan kebencian penduduk kampung
juga semakin menebal terhadap Jepun. Tentera Jepun sentiasa memburu orang
kampung. Ramai antara mereka terpaksa
bersembunyi di pulau-pulau dan beberapa buah kampung berdekatan, seperti
Kampung Tinagayan, Kampung Bubul, Tampi-Tampi, Pulau Menampilik, Kampung
Lihak-Lihak, Pulau Timbun Mata dan Melanta Tutup. Oleh sebab itu, orang kampung berpindah dari satu tempat ke
satu tempat. Di kalangan mereka yang diburu Jepun itu termasuklah pakcik yang
juga mentua saya, Datu Panglima Haji Abdullah bin Panglima Uddang. Beliau diburu
Jepun kerana beliau merupakan bekas kakitangan British sebelum penjajahan Jepun
ke Semporna. Oleh sebab itu, ramai ahli keluarga beliau yang turut bersembunyi
daripada turut dikesan oleh tentera Jepun” (Abd. Naddin, 2011).
Kerjaya Sakaran
dalam perkhidmatan awam bermula
sebagai kerani Anak Negeri di Pejabat Daerah Semporna pada 31 Ogos
1948. Pada tahun 1950, beliau
telah ditukarkan oleh Kerajaan British untuk bertugas di Pulau Tambisan, Lahad
Datu. Beliau kemudiannya ditukar ke Semporna, dan pada tahun 1958, sekali lagi ditukarkan ke Pejabat Daerah
Tuaran (Pejabat Tanah). Pada awal tahun 1959, beliau ditukar kembali ke
Semporna dan menjabat jawatan pemangku kerani besar. Pada awal tahun 1960, Sakaran telah dilantik menjadi ketua Anak
Negeri (Native chief) di Semporna. Jawatan ini merupakan
salah satu daripada jawatan tertinggi yang dapat dicapai oleh kalangan peribumi
semasa pemerintahan British di Sabah. Sakaran merupakan ketua Anak Negeri
yang paling muda pada masa itu. Beliau selalu memberikan perhatian terhadap pembangunan pendidikan di
Semporna, khasnya kerana pada masa itu hanya 35 peratus kanak-kanak dalam
lingkungan umur bersekolah dihantar ke sekolah. Beliau kemudiannya telah
membantu dalam mendirikan lebih banyak sekolah rakyat untuk meningkatkan taraf
pendidikan penduduk Semporna.
Pada
tahun 1950, Pejabat Daerah Semporna berpindah dari rumah panjang ke pejabat
baharu yang jauh sedikit dari pinggir laut. Ketua pentadbirnya, ialah Albert
Watson, yang dibantu oleh penolong pegawai daerah pembangunan serta dibantu
oleh seorang ketua Daerah Semporna, iaitu Sakaran. Beliau juga merupakan anak jati Semporna dan
orang Bajau yang banyak menyumbangkan tenaga dan idea demi melicinkan lagi pentadbiran
Semporna pada zaman penjajahan British (Md. Saffie dan Sabihah, 2012: 147).
Sakaran dikategorikan sebagai pemimpin muda yang banyak membantu etnik Bajau
Semporna dan daerah Semporna untuk terus mengejar pembangunan sebelum Sabah
merdeka (Md. Saffie dan Sabihah, 2012: 147).
Sakaran mendirikan rumah tangga dengan Toh Puan Hajah
Siti Rukaiyah Datuk Panglima
Abdullah. Mereka dikurniakan dua belas orang anak, termasuk tujuh orang anak daripada
perkahwinan pertamanya (isteri pertamanya bernama Halimah meninggal dunia pada
tahun 1964). Anak-anak mereka bernama Asiah, Asmah, Nasir, Aisah, Haji
Omar, Haji Abdul Rahman, Haji Jamal, Shamsiah, Hajah Saleha, Haji Mohd.
Suffian, Haji Razak, dan Haji Mohd.
Arif.
(Dipetik daripada Bab Enam, Pengukir Sejarah Pembina Bangsa, Jilid II, yang dapat diperoleh melalui e-Sentral.)
No comments:
Post a Comment