Oleh: ZULKIFLI SALLEH
Boleh dikatakan bahawa
pendukung ragam pengeluaran juga pendukung sistem dunia,[i] misalnya Samir Amin, Immanuel Wallerstein, dan Andre Gunder Frank. Sistem dunia berkaitan dengan teori pergantungan yang
diperkenalkan oleh Paul Baran, Dos
Santos, Celso Furtado, Andre Gunder
Frank, dan dikaitkan dengan Amin. Frank
dan Wallerstein pula memperkenalkan teori kemunduran, manakala Amin, Hamza Alavi, Jairus
Banaji, dan Doug McEachern memajukan konsep “kapitalisme
pinggir.”
Kalangan Marxis yang lebih tradisionalis berpendapat
bahawa teori pergantungan radikal, secara fundamental berbeza dengan rangka
teoretis materialisme sejarah. Sememangnya, kita diberitahu bahawa “hujah
penyarian lebihan” (dikaitkan dengan ahli teori, seperti Baran, Frank, dan
Amin) mempunyai dua perkara ini: (1) “eksploitasi dapat dilihat sebagai
perhubungan antara negara”, dan (2) “ragam pengeluaran kapitalis ialah ragam
pengeluaran yang tidak lengkap, misalnya tidak boleh menjanakan pengeluaran
semulanya sendiri.”[ii]
Dalam kategori sejarah radikal, yang seakan-akan sama
seperti ekonomi politik, tidak wujud persoalan bahawa paradigma dominan yang
diasaskan oleh Immanuel Wallerstein dalam model sistem-dunianya. Sejak jilid
pertama muncul pada tahun 1974, karya beliau menentukan agenda, menyebabkan
golongan Marxis ortodoks, apatah lagi ahli teori pemodenan, penganalisis
pasaran liberal, dan golongan empirik terkial-kial dalam kebangkitan beliau.[iii] Meskipun
teori[iv]
sistem dunia diperkenalkan oleh Wallerstein dan Amin, tokoh Amerika Latin, Raul Prebisch dan
Furtado telah mengembangkan dua tema asas untuk teori sistem dunia; pertama,
konsep sinkroni tentang struktur sedunia tentang ketidaksamaan hubungan
pusat-pinggir, dan kedua, anggapan tentang kemelut sejarah, iaitu tesis
diakroni bahawa struktur sinkroni itu muncul pada ketika tertentu dalam
sejarah.”[v] Ada
penulis atau pengkaji sistem dunia, seperti Ian Roxborough, bermula dengan
merujuk dan membincangkan “teori pergantungan” Frank. Menurut Roxborough, salah
satu kriteria unggul dalam teori Frank ialah teori itu merangkumi entiti,
kawasan, dan juga kelas sosial, dan oleh itu, hubungan antara tuan tanah dengan
kaum tani juga menunjukkan satu bentuk ikatan satelit-metropolis, sama seperti
ikatan antara kawasan yang renggang.[vi]
Tambah beliau, rangkuman dan penggunaan konsep lebihan bagi menggantikan konsep
lebihan nilai Marxislah yang membolehkan Frank mengatasi dua fenomena yang
berbeza, iaitu hubungan eksploitasi antara kelas sosial dan hubungan
perpindahan nilai antara wilayah ekonomi, dengan metafora satu siri ikatan
satelit-metropolis yang menghubungkan kaum tani Bolivia dengan kapitalis New
York. Roxborough memetik penjelasan Frank dalam karya awalnya:
Percubaan untuk menerangkan struktur
sosial satelit-metropolis dan perkembangan kapitalisme telah menyebabkan saya
tidak menumpukan perhatian sewajarnya, khususnya kepada perhubungan dan
struktur kelas. Ini tidaklah bermakna
bahawa analisis kolonial ini mempunyai matlamat sebagai pengganti kepada
analisis kelas. Sebaliknya, analisis
kolonial ini bertujuan untuk melengkapkan analisis kelas serta meneroka dan
menekankan aspek struktur kelas yang masih kabur dalam negara mundur.[vii]
Walau bagaimanapun, hujah Roxborough, malangnya, hasrat tidak selalunya
dapat ditunaikan. Salah satu kritikan yang dibuat terhadap karya Frank adalah
tidak menganalisis hubungan eksploitasi dari segi kelas sosial. Jawapan Frank
telah menegaskan lagi perlunya memahami kemunduran dari segi kelas.
Menurut Frank, hubungan metropolis-satelit terdapat pada
semua peringkat kapitalisme dunia, iaitu antara negara dan dalam sesebuah
negara. Proses eksploitasi bermula dalam negara apabila metropolis tempatan
mengambil lebihan yang dihasilkan oleh satelit tempatan. Proses ini berterusan
ke peringkat yang lebih tinggi dan dalam sistem itu, lebihan ekonomi mengalir
ke atas mengikut corak hierarki berangkai sehingga sampai ke peringkat
metropolis dunia.[viii]
Frank dan Wallerstein yang memperkenalkan teori
kemunduran adalah antara beberapa orang penulis yang cuba mengutarakan teori
yang berlainan daripada teori klasik Marx tentang perkembangan kapitalis dalam
bentukan masyarakat pinggir. Mereka menolak pandangan yang menyatakan bahawa
kapitalisme bersifat “progresif.”[ix]
Penulisan Frank yang berdasarkan pengalaman sejarah negara Amerika Latin,
menolak dengan tegas teori dualisme, dan sebaliknya mendakwa bahawa pembangunan
dan kemunduran negara membangun merupakan aspek atau kesan proses pembangunan
dunia kapitalis. Beliau juga mengutarakan hujah bahawa perkembangan kapitalisme
dalam bentukan masyarakat pinggir menghancurkan ragam pengeluaran prakapitalis dengan amat pesat dalam bentukan masyarakat
tersebut, dan menggantikannya dengan hubungan pasaran yang disifatkannya
sebagai kapitalis.[x]
Sebagaimana Roxbrough, Ishak Shari juga mengetengahkan
kelemahan besar analisis Frank dan kritikan terhadap beliau. Salah satu
kelemahan utama yang ditekankan oleh para penulis, ialah tumpuan Frank kepada
hubungan pertukaran untuk menentukan, sama ada sesuatu ragam pengeluaran terus
kekal bersifat prakapitalis ataupun telah mengalami perubahan kepada ragam pengeluaran
kapitalis. Dengan berbuat demikian, Frank dikatakan mengabaikan keadaan
pengeluaran yang berbeza-beza yang terdapat dalam sesebuah bentukan masyarakat
pinggir. Frank menggunakan konsep kapitalisme secara longgar dan dengan berbuat
demikian, segala bentuk proses kerja dan hubungan pengeluaran telah
disifatkannya sebagai kapitalis.
Kriteria utama yang digunakannya ialah penglibatan dan penyerapan proses
tersebut dalam rangkaian perdagangan dunia. Sebenarnya, kegiatan pertukaran
komoditi dan kemunculan modal komersial atau modal saudagar dengan sendirinya
bukan merupakan syarat yang cukup untuk kewujudan kapitalisme. Banyak pengkaji
menunjukkan bahawa penggunaan wang dan kegiatan perdagangan komoditi telah
dijalankan oleh berbagai-bagai masyarakat yang wujud sebelum kemunculan
kapitalisme. Oleh yang demikian, kajian yang bermakna tentang kapitalisme
haruslah melibatkan analisis keadaan dalam bidang pengeluaran dan tidak hanya
dalam bidang pertukaran dan hubungan pasaran.[xi]
Kemunculan Wallerstein dengan analisis sistem dunia, yang
dikatakan mengemukakan hujah yang sama dengan yang dikemukakan oleh Frank.
Wallerstein, yang mencadangkan satu cara radikal bagi menghadapi masalah luaran
dalaman, yang merupakan satu persoalan pokok, tetapi tidak terdapat jawapan
yang mudah, mengambil sistem dunia sebagai unit analisisnya. Hujah beliau, negara berdaulat dan masyarakat
nasional, bukanlah sistem sosial dan seseorang itu hanya boleh bercakap tentang
perubahan sosial dalam sistem sosial. Sistem sosial dalam skema ini ialah
sistem dunia.[xii]
Teori sistem dunia
memberikan tumpuan kepada struktur sistem dunia kapitalis dan ekonomi dunia dan
bukan kepada pengalaman pembangunan sesebuah negara tertentu. Wallerstein mendesak supaya sistem sosial
dilihat sebagai satu keseluruhan. Ini bermaksud bahawa sistem kapitalis dunia
tidak boleh diubah secara satu persatu, tetapi keseluruhan sekali gus, sama ada
dengan keseluruhannya mengalami kehancuran ataupun mungkin menerusi gerakan
revolusioner seluruh dunia yang bermula di negara separuh pinggir. Teori ini
juga menganalisis proses sejarah yang khusus dan bukan undang-undang/hukum
pembangunan yang sejagat. Berdasarkan sistem dunia sebagai unit analisisnya,
Wallerstein mentakrifkan apakah pengaruh luaran yang menerangkan kurang pembangunan
di negara Dunia Ketiga. Beliau
memberikan perhatian yang terperinci kepada persejarahan struktur dan
pertumbuhan ekonomi dunia..[xiii]
Menurut Wallerstein, sejak abad ke-16 lagi sudah
terbentuk satu sistem sosial, iaitu sistem ekonomi dunia kapitalis yang
berasaskan pembahagian kegiatan pengeluaran mengikut kawasan, dan segala
kegiatan pengeluaran dijalankan dengan tujuan untuk dipasarkan dan mendapatkan
keuntungan maksimum. Menurut beliau lagi, sistem tersebut terbahagi kepada tiga
kawasan, iaitu “negara pusat,” “negara separuh pinggir,” dan “negara pinggir,”
dengan sifat setiap kawasan ditentukan berdasarkan taraf teknik kegiatan
pengeluaran dan cara “pengawalan buruh” yang diamalkan oleh golongan berkuasa.[xiv]
Seperti juga analisis Frank, Wallerstein menegaskan
bahawa “negara pusat” membangun dengan mengeksploitasi “negara pinggir.” Oleh
yang demikian, beliau sefikiran dengan Frank yang menganggap persoalan
peralihan kapitalisme sebagai persoalan hubungan perdagangan dan dikaitkan
dengan perkembangan dan pengkhususan. Seperti juga Frank, beliau berpendapat
bahawa tidak timbul persoalan peralihan kepada kapitalisme dalam bidang
pertanian dalam bentukan masyarakat pinggir.[xv]
Seperti analisis Frank, pemahaman Wallerstein mengenai
asal sistem dunia merujuk kepada perubahan konsep ragam pengeluaran. Kesimpulannya, sama juga dengan kesimpulan
Frank, (iaitu semua bahagian dalam sistem dunia adalah dianggap sebagai
kapitalis). Hujah Wallerstein:
Hubungan pengeluaran yang menjadi
takrif kepada sesuatu sistem ialah hubungan pengeluaran kepada keseluruhan
sistem, dan sistem pada peringkat ini, pada masa itu, ialah ekonomi dunia
Eropah. Buruh bebas memang merupakan suatu ciri yang mentakrifkan sistem
kapitalis, tetapi bukanlah buruh bebas dalam keseluruhan perusahaan
pengeluaran. Buruh bebas ialah satu bentuk kawalan negara utama, manakala buruh
paksa digunakan untuk kerja kurang mahir dalam kawasan pinggir. Kombinasi
kedua-duanya ialah inti kepada kapitalisme.[xvi]
Bukan sahaja tidak terdapat
perbezaan yang besar antara mereka berdua, bahkan Wallerstein juga terdedah
dengan kritikan Laclau bahawa penglibatan dalam ekonomi dunia bukanlah satu
alasan yang cukup bagi menganggap sesuatu itu sebagai kapitalis.
Seorang lagi pendukung sistem dunia, iaitu Samir Amin, menegaskan
bahawa kapitalisme telah menjadi satu sistem dunia, dan bukan semata-mata satu
rangkaian kepada “kapitalisme nasional.” Oleh yang demikian, kontradiksi sosial
yang menjadi ciri sistem kapitalis berlaku dalam satu peringkat dunia, iaitu
kontradiksi itu bukanlah antara borjuis dengan proletar dalam setiap negara
secara terpisah, tetapi adalah antara golongan borjuis dengan kaum proletar di
seluruh dunia.[xvii]
Penyataan Amin ini merupakan peralihan daripada peringkat analisis yang sesuai
untuk sistem ekonomi kapitalisme (seluruh dunia) kepada struktur sosial
(umumnya, pada peringkat nasional).[xviii]
Seperti yang dinyatakan sebelum ini, Amin adalah antara
yang memajukan konsep “kapitalisme pinggir,” dan beliau bersetuju dengan
pendapat asas yang diutarakan oleh pendekatan artikulasi antara ragam
pengeluaran, yakni ragam pengeluaran kapitalis dikatakan tidak dapat berkembang
di negara membangun dan tersangkut dalam keadaan peralihan yang tersekat. Oleh
itu, beliau berpendapat bahawa proses pengumpulan dan perkembangan modal di
negara membangun harus dianalisis dalam konteks perkembangan kapitalisme di
peringkat antarabangsa yang mengakibatkan pembangunan tidak seimbang antara
bentukan masyarakat “pusat” dengan bentukan masyarakat di kawasan “pinggir.”[xix] Dengan menggunakan konsep “pusat-pinggir”
ini, nampaknya Amin sependapat dengan Frank dan Wallerstein. Selain dalam Accumulation
on a World Scale: A Critique of the Theory of Underdevelopment, ramalan masa depan sistem
dunia Amin dapat diteliti dalam Obsolescent Capitalism: Contemporary Politics and Global
Disorder,
Dalam buku ini, Amin antaranya menegaskan bahawa kapitalisme yang usang, yang
bermaksud sistem ini memasuki keadaan kekacauan kekal, yang akan membawa sama
ada, dalam kes terbaik, kepada peralihan panjang kepada sosialisme, ataupun
dalam kes teruk, kepada malapetaka dan bunuh diri kemanusiaan.[xx]
Seorang lagi pengkaji atau penulis yang wajar dinyatakan
di sini, iaitu “geng empat Marxis” –
Amin, Frank, dan Wallerstein, ialah Giovanni Arrighi, yang membincangkan
penggantian hegemoni sejarah, selepas protohegemoni negara kota Venice dan
Genoa di Itali Renaissance. Naratif beliau kemudian berpindah kepada tiga
hegemoni agung zaman moden, bermula dengan Republik Belanda pada abad ke-17, kemudian
kemudian hegemoni British dan
imperialisme perdagangan bebas pada abad ke-19, dan akhir sekali, hegemoni
Amerika Syarikat dan kebangkitan sistem perusahaan bebas pada abad ke-20.[xxi] Pemacu rentetan ini ialah, pengumpulan modal.
Perbincangan tentang konsep dan perdebatan tentang sistem
dunia, memberikan gambaran umum bahawa
sistem itu wujud ketika zaman kapitalisme dan bukannya zaman prakapitalisme. Seperti yang ditegaskan oleh Wallerstein,
“dunia yang kita diami sekarang, iaitu sistem-dunia moden, mempunyai
asal-usulnya pada abad ke-16. Sistem-dunia ini ketika itu bertempat hanya bahagian dunia, terutamanya
di bahagian Eropah dan Amerika, dan kemudiannya berkembang ke seluruh dunia.
Sistem-dunia ialah dan selalunya ekonomi-dunia.
Sistem-dunia ialah dan selalunya ekonomi-dunia kapitalis.”[xxii]
Tambah beliau, kapitalisme bukan hanya semata-mata kewujudan orang atau firma
yang mengeluarkan barang untuk dijual dalam pasaran dengan hajat untuk
memperoleh untung. Orang dan firma sedemikian telah pun wujud sejak beribu-ribu
tahun di seluruh dunia. Bukan juga kewujudan orang yang bekerja untuk upah
cukup sebagai takrif. Buruh upah juga
diketahui sejak beribu-ribu tahun. Kita
hanya dalam sistem kapitalis apabila sistem itu memberikan keutamaan kepada
pengumpulan modal tidak
habis-habis.
Dengan menggunakan takrif tersebut, hanya sistem-dunia yang mempunyai sistem
kapitalis. Pengumpulan tidak habis-habis merupakan konsep yang sangat mudah:
bermaksud bahawa orang dan firma mengumpulkan modal untuk menambah lebih banyak
modal, proses yang berterusan dan tidak henti-henti.[xxiii]
Bagi Wallerstein, ekonomi-dunia dan sistem kapitalis bergerak seiringan. Sistem
kapitalis tidak boleh wujud dalam mana-mana rangka, kecuali dalam
ekonomi-dunia. Berdasarkan takrif dan konsep tersebut seolah-olahnya sistem dunia
hanya relevan atau berkaitan dengan zaman
kapitalis dan tidak ada kena
mengena dengan zaman prakapitalis.
Namun begitu, oleh sebab kajian sistem dunia terus
berkembang, maka beberapa “teori” atau
analisisnya baharu dapat dikenal pasti.
Beberapa orang pengkaji atau penulis
lain, dan bahkan Frank sendiri tidak membiarkan sistem dunia mereka terikat dengan dunia kapitalis semata-mata. Frank jelas cuba menjauhkan dirinya daripada “sistem dunia
moden” Amin dan Wallerstein.
[i] Sesetengah
pengkaji, misalnya Immanuel Wallerstein menggunakan sempang untuk sistem-dunia
dan dua subkategorinya, iaitu ekonomi-dunia dan empayar-dunia. Sempang
diletakkan bertujuan untuk menandakan bahawa kita tidak bercakap tentang
sistem, ekonomi, empayar (seluruh) dunia ini, tetapi tentang sistem, ekonomi,
empayar yang ialah dunia (akan tetapi, kemungkinan dan memang biasanya, tidak
merangkumi seluruh dunia). Ini merupakan konsep penting untuk digarap.
(Rujuk Immanuel Wallerstein, 2005. World-System
Analysis: An Introduction. Cetakan Kedua. Durham: Duke University Press,
hlm. 16 – 17.) Saya akan mengekalkan penggunaan asal pengkaji atau penulis,
sama ada sistem-dunia ataupun tanpa
sempang, sistem dunia.
[ii] John Bellamy Foster, 2014. The
Theory of Monopoly Capitalism, hlm. 160.
[iii] M.N. Pearson, 1997. “World-System Before Capitalism”, dlm. Sydney
Studies in Society and Culture, Jilid 15, hlm.
163.
[iv] Wallerstein keberatan menggunakan
istilah “teori,” sebaliknya beliau menggunakan analisis sistem-dunia. (Rujuk
Immanuel Wallerstein, 2004. The Uncertainties of Knowledge.
Philadelphia: Temple University Press, hlm. 83.)
[v] Rahimah Abdul Aziz, 2001. Pengantar
Sosiologi Pembangunan, hlm. 100.
[vi] Ian Roxborough, 1983. Teori-teori
Kemunduran, hlm. 61.
[vii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 62.
[viii] Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 88.
[ix] Ishak Shari, 1988. Pembangunan dan
Kemunduran: Perubahan Ekonomi Luar Bandar di Kelantan, hlm. 29.
[x] Ishak Shari, 1988, hlm. 31 – 32. Rujuk
juga Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 98.
[xi] Ishak Shari, 1988, hlm. 32 – 33.
[xii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 69 – 70.
Rujuk juga Rahimah Abdul Aziz, 2001,
hlm. 100.
[xiii] Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 100 –
101.
[xiv] Ishak Shari, 1988, hlm. 33; Jomo Kwame
Sundaram, 1986. A Question of Class:
Capital, the State, and Uneven Development in Malaya, hlm. 306; Rahimah Abdul Aziz, 2001, hlm. 101.
[xv] Ishak Shari, 1988, hlm. 34.
[xvi] Ian Roxborough, 1983, hlm. 70.
[xvii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 63 – 64.
[xviii] Ian Roxborough, 1983, hlm. 64.
[xix] Ishak Shari, 1988, hlm. 42.
[xx] Samir Amin, 2003. Obsolescent
Capitalism: Contemporary Politics and Global Disorder. Diterjemah oleh
Patrick Camiller. London: Zed Books,
hlm. 92 – 93.
[xxii] Immanuel Wallerstein, 2005, hlm. 23;
huruf condong oleh beliau sendiri.
[xxiii] Immanuel Wallerstein, 2005, hlm. 24;
huruf condong oleh beliau sendiri.
No comments:
Post a Comment